Ecotourism as a mechanism to achieve a green economy in Iran
Subject Areas : environmental economy
فروغ شادمان لاهیجی
1
*
,
مریم جعفری گلویک
2
1 -
2 -
Keywords:
Abstract :
Ecotourism seeks to minimize the impact of tourism on the environment. Green economy as an economic system is based on human welfare and social equality that seeks to significantly reduce environmental risks. The present study surveys one of the specialized potentials of tourism in the country- ecotourism- to apply the principles of this development model. Ecotourism with natural management of a tourist area can create jobs without destructive and exploitative actions in nature, which will be beneficial for the region in the future. Also, ecotourism, as a possible potential can encourage the community to extensively implement green economy, in addition to promoting environmental awareness and providing benefits and financial empowerment of local people. Therefore, the present study, identifies the opportunities and threats of external factors and the strengths and weaknesses of internal factors for the development of ecotourism as a driving force of green economy in the country meanwhile examining the existing national and international background using SWOT analysis. The results indicate the need to take advantage of opportunities such as attracting regional, international cooperation and foreign investment by taking principles advantage of biodiversity and geographical location in the country along with the participation of local communities in decision-making, job creation and earning money. Therefore, in addition to the role that the tourism boom plays in the development of a green economy, it will also performs a significant role in the country's GDP (Gross Domestic Product) and foreign exchange income of the country.
پژوهش و فناوری محیط زیست،1399 5(8)، 99-114
| |||
اکوتوریسم به عنوان مکانیسمی جهت نیل به اقتصاد سبز در ایران |
فروغ شادمان11، مریم جعفری2
|
1- استادیار، گروه مدیریت محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران، ایران 2- استادیار، گروه حسابداری و مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، البرز، ایران |
چکیده |
اکوتوریسم یا بومگردشگری به دنبال به حداقل رساندن تأثیر ایجاد شده توسط توریسم بر محیطزیست میباشد. اقتصاد سبز به عنوان یک سیستم اقتصادی مبتنی بر رفاه انسان و برابری اجتماعی است که به‌دنبال کاهش قابل ملاحظه مخاطرات محیطزیستی است. مطالعه حاضر به بررسی یکی از پتانسیلهای تخصصی توریسم در کشور- اکوتوریسم- جهت بکارگیری اصول این مدل توسعهای میپردازد. اکوتوریسم با مدیریت طبیعی به یک منطقه توریستی میتواند بدون اقدامات مخرب و استثماری در طبیعت، شغل ایجاد کرده که در آینده نیز برای منطقه سودمند است. همچنین، اکوتوریسم به عنوان یک پتانسیل بالقوه ضمن ارتقاء سطح آگاهی از محیطزیست و تامین منافع و توانمندسازی مالی مردم محلی میتواند جامعه را در حرکت گسترده به سمت اقتصادسبز یاری نماید. لذا، مطالعه حاضر، علاوه بر بررسی پیشینه ملی و بینالمللی موجود، با استفاده از تجزیه و تحلیل SWOT به شناسایی فرصتهای و تهدیدهای عوامل خارجی و نقاط قوت و ضعف عوامل داخلی جهت توسعه اکوتوریسم به عنوان نیروی محرکه اقتصاد سبز در کشور میپردازد. نتایج حاکی از نیاز به بهرهگیری از فرصت‌هایی مانند جلب همکاریهای منطقهای، بینالمللی و سرمایهگذاری خارجی با بهرهگیری اصولی از تنوع زیستی و موقعیت جغرافیایی موجود در کشور در کنار مشارکت جامعه محلی در تصمیمگیری، اشتغالزایی و کسب درآمد میباشد. بنابراین، علاوه بر نقشی که رونق بومگردشگری در توسعه اقتصادسبز بازی میکند، سهم قابلتوجهی نیز در تولید ناخالص داخلی و درآمد ارزی کشور ایفا خواهد نمود. |
كليد واژه‌ها: اکوتوریسم، اقتصاد سبز، قوتها، ضعفها، تهدیدها، فرصتها |
|
[1] *پست الکترونیکی نویسنده مسئول: Foroogh.shadman@gmail.com
Journal of Environmental Research and Technology, 5(8)2020. 99-114
|
Ecotourism as a mechanism to achieve a green economy in Iran Foroogh Shadman11*, Maryam Jafary2 1- Assistant Professor, Department of Environmental Management, Islamic Azad University (IAU) of West Tehran Branch, Tehran, Iran 2- Assistant Professor, Department of Accounting and Management, Islamic Azad University (IAU) of Karaj Branch, Alborz, Iran |
Abstract Ecotourism seeks to minimize the impact of tourism on the environment. Green economy as an economic system is based on human welfare and social equality that seeks to significantly reduce environmental risks. The present study surveys one of the specialized potentials of tourism in the country- ecotourism- to apply the principles of this development model. Ecotourism with natural management of a tourist area can create jobs without destructive and exploitative actions in nature, which will be beneficial for the region in the future. Also, ecotourism, as a possible potential can encourage the community to extensively implement green economy, in addition to promoting environmental awareness and providing benefits and financial empowerment of local people. Therefore, the present study, identifies the opportunities and threats of external factors and the strengths and weaknesses of internal factors for the development of ecotourism as a driving force of green economy in the country meanwhile examining the existing national and international background using SWOT analysis. The results indicate the need to take advantage of opportunities such as attracting regional, international cooperation and foreign investment by taking principles advantage of biodiversity and geographical location in the country along with the participation of local communities in decision-making, job creation and earning money. Therefore, in addition to the role that the tourism boom plays in the development of a green economy, it will also performs a significant role in the country's GDP (Gross Domestic Product) and foreign exchange income of the country. |
Keywords: Ecotourism, Green economy, Strenghths, Weaknesses, Threats, Opportunities |
|
[1] * Corresponding author E-mail address: Foroogh.shadman@gmail.com
مقدمه
گردشگری به عنوان یک عامل تاثیرگذار در افزایش رشد اقتصادی بلندمدت که به افزایش رفاه اقتصادی جوامع محلی کمک میکند، شناخته میشود. تحقیقات در مورد اندازهگیری سهم گردشگری در رشد اقتصادی در دهههای اخیر به سرعت توسعهیافته است (برایدا و ریسو1، 2009 و تانگ و تن2، 2013). گردشگری به ایجاد اشتغال و افزایش درآمد کمک میکند و میتواند باعث بهره‌وری مثبت از اقتصاد در مقیاس ملی شود (شوبرت و همکاران3، 2010). بنابراین، گردشگری بر روی میزان کمی توسعه اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی تأثیر گذار است. اگرچه، اندازهگیری تأثیر اقتصادی گردشگری کار سادهای نیست (ایوانوف و وبستر4، 2007 و رودریگز و همکاران5، 2012). طبق آمار گزارش شده توسط سازمان جهانی جهانگردی (UNWTO)، تقریباً 11٪ از اشتغال موجود جهان (مستقیم و غیرمستقیم) در سال 2016 از گردشگری بوده است (سازمان جهانی جهانگردی، a2017). هرچند، این سهم بزرگ در توسعه اقتصادی، اثرات قابلتوجهی نیز بر محیطزیست دارد. به عنوان مثال، میزان انتشار CO2 در سفرهای توریستی جهان در سال 2010، با احتساب بازدیدهای یکروزه، حدود 1302 میلیون تن (پیترز و دابیس6،2010)، یعنی 5٪ انتشار انسانی جهانی CO2 بوده است (اعضای بین دولتی تغییر اقلیم، 2007). لذا با توجه به میزان انتشار CO2 از گردشگری، سهم مشارکت توریسم در تغییراقلیم در مقایسه با سایر بخش‌ها کمتر نیست (باوز و همکاران7، 2009). اگرچه توریسم یا گردشگری با افزایش سرمایهگذاری زیربنایی (فرودگاه، هتل‌ها، راه آهن و غیره)، یک مشارکت بزرگ مثبت را در توسعه اقتصادی ارائه می‌هد، اغلب به‌دلیل تخریب کیفیت محیطزیست و افت منابع طبیعی از طریق فعالیتهای بشری و مدیریت نامناسب مورد سرزنش قرار میگیرد.
اجرای گردشگری سبز یا پایدار، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، به عنوان روشی سبز برای رفع فقر، اشتغال و تنوع اقتصادی مدنظر قرار گرفته است (هونک8،2012). اکوتوریسم یا بومگردی طی سال‌های گذشته محبوبیت بیشتری پیدا کرده است. اصطلاح اکوتوریسم به مسافرت‌هایی اطلاق میشود که در محیط‌های طبیعی بدون ایجاد مزاحمت و آسیب به زیستگاه‌های طبیعی سپری میشود. از این‌رو، بومگردی را می‌توان به عنوان روشی دوستدار محیط زیست برای سفرهای طبیعت برشمرد. تحول گردشگری به سمت پایداری و اقتصاد سبز نیازمند رویکردی بین‌رشتهای مانند سیاستهای تلفیقی (بینالمللی، ملی و محلی)، سرمایهگذاری در فنآوریهای نوآورانه، مشارکت‌های قوی بین دولتها و شرکتهای گردشگری و ترویج شیوههای سبز (به عنوان مثال، استفاده کارآمد از انرژی و آب و مدیریت تلفیقی زباله) برای اجرا است. اگرچه در بیانیه ریو +20 سازمان ملل، اقتصاد سبز به‌عنوان ابزاری برای رسیدن همزمان به توسعه پایدار و حفظ محیط زیست و منابع طبیعی معرفی شده، هنوز به‌عنوان یک تعهد الزام‌آور حقوقی در سطح بینالملل مطرح نیست، درحالی‌که جهت نیل به توسعه پایدار باید دوره گذار به سمت اقتصاد سبز را پشتسر گذارد. از نظر سازمان ملل متحد، اقتصاد سبز در صدد تقویت و همگرایی بیشتر بین ابعاد چهارگانه رشد اقتصادی، توسعه اجتماعی، سیاسی و حفاظت از محیط زیست است (وولونس9، 2012).
اکوتوریسم یا بوم گردشگری به‌عنوان یکی از بخش‌های کلیدی اقتصاد سبز (شامل هفت بخش کلیدی انرژی تجدیدپذیر، ساختمان‌های سبز، حمل‌و‌نقل پایدار، گردشگری سبز، مدیریت منابع آب، مدیریت پسماندها و مدیریت زمین و خاک)، علاوه بر نقش‌آفرینی پتانسیلهای طبیعی و محیطزیستی حتی در ترسیم زیرساختهای فرهنگی جوامع نیز نقش به‌سزایی ایفا میکند (ویرجیل و اسپانو10،2014). اکوتوریسم به‌دلیل عدم نیاز به هزینههای هنگفت سرمایهگذاری، نقش مهمی در رشد سبز کشورهای در حال توسعه با موهبتهای طبیعی قابل توجه دارد. همچنین میتواند با جوامع محلی که فعالیتهای گردشگری و عملیات حفظ اکوسیستم را هدایت میکنند، ارتباط برقرار کند. بنابراین، بومگردی میتواند برای نیروی کار غیر‌ماهر در جوامع روستایی، اشتغال ایجاد کند و فرصتهای بیشمار صادرات را در مکانهای دورافتاده در حمایت از اقتصاد سبز ایجاد کند. بنابراین، بومگردی به عنوان یک صنعت برای ارتقا توسعه اقتصادی درکشورهای درحالتوسعه که با کمبود سرمایه و فراوانی منابعطبیعی مواجهند، درنظر گرفته میشود (ویلجوین11،2011).
علی‌رغم مطالعات متعددی (اربابیان و همکاران، 1393 و اسمعیل‌زاده، 1393 و حاجلو، 1392 و رضوانی و بیات، 1393 و رهنمایی و همکاران، 1396 و زرافشانی و همکاران، 1392 و عبدالهزاده، 1394 و مالکی و دماوندی، 1393 و مطیعی و رضائیه، 1392 و مهدوی و همکاران، 1395) که زمینه گردشگری در انجام گرفته، ولی مطالعات اندکی به بررسی بومگردشگری یا اکوتوریسم در کشور، پرداخته‌اند. امروزه، اکوتوریسم با هدف مشترک افزایش کیفیت محیطزیست و پذیرش اجتماعی که با حفاظت و حمایت گسترده از داراییهای تنوع زیستی مورد توجه قرار گرفته است (حبیبی و همکاران، 1397 و تیمورتاش، 1397). هرچند، علی‌رغم موقعیت جغرافیایی ویژه و تنوع پدیده‌های طبیعی ایران، در این بازار سهم اندکی به ایران اختصاص یافته است (رخشانی نسب و ضرابی، 1388و فتاح‌پور، 1392). توسعه صنعت طبیعتگردی اگرچه به عنوان یک منبع مهم کسب درآمد بوده و میتواند در بهبود وضعیت معیشتی سایر بخش‌های اقتصادی موثر است، اما این امر نباید محیطزیست را فدای گسترش و توسعه اکوتوریسم نماید (میرزایی و اجیرلو، 1396 و ﻳﻮﺳﻔﻲ و ﺍﻛﺒﺮﻳﺎﻥ، 1394). مطالعات نشان میدهد که اکوتوریسم در کشور با ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي نظیر نبود راهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ درﺟﺎذﺑﻪها، ﻧﺒﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎت اﻗﺎﻣﺘﯽ، ﺧـﺪﻣﺎﺗﯽ و رﻓـﺎﻫﯽ، ﺿـﻌﻒ ﺗﺒﻠﯿﻐـﺎت و ﻋـﺪم ﺗﻤﺎﯾـﻞ ﻣـﺮدم ﺟﻬـﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري روﺑﺮو میباشد (قنبری و محمود صالحی،1394). بنابراین توسعه اکوتوریسم از طریق توانمندسازی جوامع محلی امکانپذیر بوده و موجب پایداری فرهنگی، اجتماعی و محیطزیستی منطقهای میشود. ضمن آنکه به حفاظت محیطزیست و حیات‌وحش و کاهش فقر و توسعه اجتماعی، اقتصادی مناطق نیز کمک می‌نماید (ورامش و حیدری‌نیا، 1398). در سیاستهای کلی محیطزیست، ابلاغی محیط زیست مقام معظم رهبری نیز اکوتوریسم به‌عنوان یک اولویت مهم شمرده شده و بر گسترش آن به‌عنوان یکی از محورهای توسعه در حرکت به سمت اقتصاد سبز تأکید شده است. لذا، تحقیق حاضر با توجه به اهمیت فزاینده اکوتوریسم در حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی، افزایش همافزایی‌های بومی و پتانسیل بالای ایجاد اشتغال و درآمد در مناطق کمتر توسعهیافته، به بررسی چالشها و فرصتهای پیش‌روی این صنعت نو پا با بهرهگیری از تجزیه و تحلیل SWOT به عنوان ابزاری کارآمد برای شناسایی شرایط محیطی و تواناییهای درونی سازمان جهت برنامهریزی استراتژیک در زمان حال میپردازد.
مزایا و معایب اکوتوریسم12
مزایای اکوتوریسم
- محافظت از گیاهان و جانوران محلی
بومگردی برخلاف سایر اشکال گردشگری، با هدف حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و حفظ شرایط زندگی طبیعی حیوانات و گیاهان، در حالی که به گردشگران این امکان را میدهد تا ضمن بازدید از مناطق طبیعی، نسبت به حفظ محیطزیست بیتفاوت نباشند.
- اکوسیستم‌ها می‌توانند در حالت طبیعی پایدار بمانند.
بومگردی نه‌تنها با هدف محافظت از گیاهان و جانوران، بلکه به حفظ اکوسیستم‌های طبیعی ما را به بهترین شکل ممکن میپردازد.
- افزایش آگاهی از مشکلات محیطزیستی
بسیار مهم است که آگاهی مردم در مورد موضوعات مهم به گونه ای افزایش یابد. یکی از راه‌های انجام این کار نشان دادن مشکلات اکولوژیکی از طریق بومگردی است. با انجام این کار مردم تمایل بیشتری داشته باشند تا هنگام بازگشت از سفر، رفتارهای سازگار با محیط زیست را نیز انجام دهند.
- بهبود ردپای اکولوژیک
نکته مثبت دیگر در مورد اکوتوریسم این است که مردم نه‌تنها با مشکلات محیطزیستی و نحوه حل آنها آشنا می‌شوند، بلکه می‌آموزند که چگونه می‌توانند ردپای اکولوژیکی خود را در بخش‌های مختلف زندگی روزمره بهبود بخشند.
- آموزش به فرزندان
بسیاری از کودکان، به ویژه اگر در شهرهای بزرگ پرورش یابند، هیچ ارتباطی با طبیعت نخواهند داشت. با این‌کار، این احتمال وجود دارد که فرزندان ما نیز ویژگی‌های سازگار با محیط زیست را در بزرگسالی به کار گیرند، که برای تأمین معیشت میلیونها یا حتی میلیاردها انسان در آینده بسیار مهم است.
- بومگردی میتواند احساس خوبی ایجاد کند.
بسیاری ناخودآگاه می‌دانیم که روش معمول سفر ما برای محیطزیست کاملاً مضر است و برای محافظت از سیاره خود باید تغییراتی ایجاد کنیم. بنابراین، از طریق اکوتوریسم، این احساس به‌وجود می‌آید که به سهم خود در آینده بهتر کمک کردهاید و از تعطیلات خود نیز لذت بیشتری خواهید برد.
- کشف طبیعت دست نخورده
یکی دیگر از مزایای اکوتوریسم این است که می‌توانید تعطیلات خود را در مناطق طبیعی دست نخورده سپری کنید. اغلب اوقات، اکوتوریسم در نقاط دور افتاده سیاره ما انجام میشود که تاکنون گردشگران زیادی آن را ندیده‌اند.
- برای مردم محلی کاملاً هیجان انگیز است.
اکوتوریسم نه‌تنها میتواند به نفع گردشگران باشد، بلکه ممکن است برای افراد محلی نیز فرصتی را فراهم کند که با افراد جدید از سراسر جهان ملاقات کرده و از طریق شبکه‌های اجتماعی با آنها در ارتباط باشند.
- حفظ دانش باستانی
اکوتوریسم برای حفظ دانش باستانی در مورد برخی از سنت‌ها یا همچنین دانش پزشکی که در غیر این صورت از بین می‌رود، کاملاً مهم است.
- استفاده پایدار از منابع طبیعی
بومگردی با هدف بهره‌مندی هرچه بهتر از منابع طبیعی ما انجام میشود. این نه‌تنها باعث میشود سفرها از نظر منابع بیشتر کارآمد باشند، بلکه می‌توانند آگاهی از اهمیت صرفه جویی را در منابع طبیعی افزایش دهند.
- کشف فرهنگهای جدید
به‌دلیل سبک زندگی کاملاً اصیل جوامع بومی، بومگردی این فرصت را فراهم میکند تا افق دید خود را گسترش و مطالب زیادی درباره دیدگاه‌های فرهنگی جایگزین در مورد جهان و همچنین در مورد سبک‌های زندگی جایگزین بیاموزیم.
- بهبود زیرساختهای کلی یک منطقه.
این امر میتواند به ویژه برای مناطق فقیرنشین سیاره ما که دولتها و شهرداری‌های محلی اغلب بودجه کافی برای تأمین اعتبار این پروژه‌های مهم زیرساختی ندارند، اهمیت دارد.
- منبع مهم درآمد برای افراد محلی
بسیاری از مردم کره زمین به عنوان منبع اصلی درآمد به گردشگری اعتماد میکنند. اکوتوریسم میتواند راهی برای گسترش این منبع مهم درآمد در مناطق بیشتری از جهان باشد تا افراد بیشتری بتوانند از طریق گردشگری امرار معاش کنند.
- حفظ طبیعت از درآمد مازاد بومگردی
حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی رایگان نیست و پول اضافی که می‌توان از طریق اکوتوریسم بدست آورد، می‌بایست برای حفظ زیستگاه‌های طبیعی یا پروژه‌های جنگل کاری مجدد استفاده شود تا کیفیت کلی زیستگاه‌های طبیعی بهبود یابد.
- کمک به کاهش بیکاری در یک منطقه
گردشگری همچنین فرصتهای شغلی را برای میلیونها نفر در سراسر جهان فراهم میکند و میتواند به محافظت از آنها در برابر بیکاری کمک کند.
معایب اکوتوریسم
- سبب ایجاد مزاحمت برای حیوانات وحشی محلی
اگرچه اکوتوریسم تمام تلاش خود را میکند تا تأثیر سو بر محیطزیست ما را به حداقل برساند، اما این احتمال وجود دارد که تا حدی سبب ایجاد مزاحمت برای حیوانات وحشی محلی شوند.
- ممکن است منجر به رهاسازی زباله شود.
رهاسازی طولانی مدت زباله منجر میشود محیط‌های طبیعی به زباله‌دانی تبدیل شوند.
- ممکن است حیوانات وحشی به انسان عادت کنند.
مشکل دیگر اکوتوریسم این است که حیوانات وحش ممکن است با گذشت زمان به انسان عادت کنند. حتی اگر این مورد برای گردشگران، به ویژه برای کودکان بسیار خوب باشد، زیرا آنها می‌توانند با آن حیوانات تماس بگیرند و همچنین می‌توانند به آنها غذا دهند، اما برای محیطزیست ما بسیار بد خواهد بود، زیرا این طبیعت اصلی آنها است.
- اکوتوریسم منوط به سطح قابل توجهی از هوشیاری است.
در بسیاری از کشورها، عبارت بومگردی به درستی استفاده نمیشود و بسیاری از آژانس‌های مسافرتی از این اصطلاح به عنوان طعمه استفاده میکنند تا گردشگران را به فعالیتهای خود سوق دهند.
- قبایل طبیعی ممکن است مجبور شوند خانه خود را ترک کنند.
برخی موارد قبایل طبیعی مجبور هستند خانه خود را ترک کنند، زیرا فضای لازم برای ساختن اقامتگاه برای گردشگران موردنیاز بوده است.
- درآمد حاصل از اکوتوریسم اغلب به نفع عموم مردم نخواهد بود.
اگرچه افراد محلی می‌توانند از صنعت بومگردی درآمد کسب کنند، آنها به جای اینکه واقعاً صاحب تجارت بومگردی شوند، فقط به‌عنوان کارمند کار میکنند و یک بنگاه مالی کوچک تمام سود را بدست می‌آورد.
- برخی از فعالیتهای اکوتوریسم ممکن است بیش از حد محبوب شوند.
به محض عمومی شدن بهترین مکانهای بومگردی، این احتمال وجود دارد که آن مکان‌ها و فعالیت‌ها مملو از گردشگرانی از سراسر جهان شود.
- اکوتوریسم میتواند بسیار وقتگیر باشد.
از آنجا که اکوتوریسم غالباً در مکانهای کاملاً دور افتاده انجام میشود، گاهی زمان زیادی را برای رسیدن به آن مکان‌ها صرف میشود. بنابراین، زمان کافی برای رفتن به آن مکانهای دور افتاده و بازگشت لازم است تا تجربه طبیعی کامل را بدست آید.
- بسیاری از افراد آنچه را آموختهاند فراموش خواهند کرد.
مسئله دیگر بومگردی این است که بسیاری از افراد نیز آنچه را که در طول سفر بومگردی خود آموختهاند خیلی سریع فراموش کنند. بنابراین، لازم است آنچه را آموختهاند در خانه خود پیاده سازی کرده تا بتوانید ردپای اکولوژیکی کلی خود را در طولانی مدت بهبود بخشند.
- ممکن است مردم محلی به جاذبه تبدیل شوند.
بومگردی همچنین میتواند برای فرهنگ محلی مضر باشد. در بعضی موارد، افراد بومی حتی به جاذبه تبدیل می‌شوند و حتی گاهی اوقات، گردشگران سبب آزار افراد بومی شوند.
- ممکن است سوغاتی حیوانات فروخته شود.
اغلب اوقات، دندان‌ها یا سایر قسمت‌های حیوانات به گردشگران فروخته میشود. لذا، برای ساخت آن سوغاتی، بسیاری از حیوانات باید زندگی خود را از دست بدهند.
- عدم تعادل اکولوژیکی
اگرچه انسان‌ها ممکن است از احترام به طبیعت و به حداقل رساندن تأثیر سو آنها بر اکوسیستم‌های محلی از طریق اکوتوریسم بسیار مراقبت کنند، اما این احتمال وجود دارد که این نوع گردشگری در طولانی مدت منجر به عدم تعادل اکولوژیکی شود.
- آلودگی مربوط به رسیدن به مقصد در سفرهای طولانی است.
سفر به نقاط کاملاً دورافتاده، ناگزیر از هواپیما برای رسیدن به مقصد استفاده میشود. بنابراین، اکوتوریسم با هدف به حداقل رساندن سطح آلودگی، گاهاً ناگزیر از تولید برخی آلودگی‌ها است.
- گردشگران ممکن است مورد سو استفاده قرار بگیرند.
افراد محلی ممکن است برای افزایش سود خود، از گردشگران بهره‌برداری کنند. مردم محلی اغلب فکر میکنند گردشگران ثروتمند بوده و توانایی پرداخت مبالغ زیادی برای فعالیتهای گردشگری را دارند که این امر ممکن است به تصویر اکوتوریسم آسیب برساند.
- بومگردی ممکن است با گذشت زمان ارزشهای سنتی افراد را تغییر دهد.
بومگردی ممکن است در طولانی‌مدت ارزشهای فرهنگی مردم بومی را به‌دلیل ایجاد منبع درآمدی مستقل از فرآیندهای طبیعی تغییر دهد.
جدول 1- خلاصه 10 نکته مثبت و منفی اکوتوریسم
جنبه‌های منفی اکوتوریسم | جوانب مثبت اکوتوریسم |
حیوانات وحشی ممکن است به انسان عادت کنند | کمک به حفاظت از سیاره زمین |
اکوتوریسم کاملاً سبز نیست | افزایش آگاهی از مشکلات اکولوژیکی |
هنوز باید مسافت‌های طولانی را پرواز کنید | محافظت از حیوانات و گیاهان بومی |
"اکوتوریسم" منوط به هوشیاری قابل توجهی است | آموزش به فرزندان |
درآمد بومگردی ممکن است به نفع مردم محلی نباشد | بهبود ردپای اکولوژیک |
ممکن است بسیاری از افراد چیزهای زیادی یاد نگیرند | استفاده پایدار از منابع طبیعی |
خرید سوغاتی حیوانات | بهبود کلی زیرساخت‌ها |
عدم تعادل در اکوسیستم‌ها | کمک به حفظ دانش باستانی |
بهره‌برداری از گردشگران از طریق بومگردی | کشف فرهنگهای جدید |
ممکن است ارزشهای سنتی را از بین ببرد | کمک از بین رفتن فقر |
مبانی نظری تحقیق
صنعت گردشگری یک سیستم پویا است، جایی که تغییرات تحول‌آفرین به عوامل متعددی از جمله سازگاری فرهنگی بازیگران مختلف درگیر بستگی دارد. گردشگری پایدار و نه فقط یک نوع گردشگری، طیف گستردهای از اصول میان رشتهای را در بر میگیرد. به عنوان مثال، این اصول پایداری میتواند شامل (i) بهینه‌سازی ارتباط بین غذا، آب- انرژی، مانند افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و مصرف آب کمتر، (ii) استقرار اقتصاد دوار یا چرخشی، مانند به حداقل رساندن ضایعات و تبدیل ضایعات به محصولات با ارزش، (iii) حفاظت از محیطزیست و حوزههای اکولوژیکی، مانند استفاده از محصولات قابل تجزیه بیولوژیکی و حفظ تنوع زیستی، (IV) ایجاد ارزشهای فرهنگی، مانند حفظ میراث فرهنگی و ارزشهای سنتی، و حمایت از درک و تحمل میان فرهنگی، و (V) سبزکردن تجارت گردشگری، مانند درآمدزایی محلی، ادغام جوامع محلی با هدف بهبود معیشت و كاهش فقر، و توانمندسازی کسب و کارهای گردشگری برای سرمایهگذاری بلندمدت (پن و همکاران13، 2018).
از اواخر دهه 1980، تحقیقات در زمینه گردشگری تمرکز قابل توجهی بر مسئله پایداری (یا توسعه پایدار) یافته است (هال14، 2010). در آن زمان، مفهوم اتصال فعالیت گردشگری و محیطزیست، با نام "گردشگری جایگزین"، ارائه و توسعه یافت (عال15، 2014). سپس در سال 1992، برنامه اقدام سازمان ملل (UN) برای "برنامه توسعه پایدار 21" در کنفرانس ریو تصویب شد و پس از آن، UNWTO چشم‌اندازهای خود را در مورد گردشگری پایدار ارائه داده است. پس از کنفرانس محیط زیست و توسعه‌ی ملل متحد در سال1992، زمانی که کشورها حمایت از توسعه پایدار یعنی مدیریت منابع طبیعی با حفظ منابع آتی را پذیرفتند، هیچ فعالیت اقتصادی دیگری بهتر از گردشگری این راهبرد را تأمین نمیکرد (رمضانی، 1393)، ضمن اینکه اکوتوریسم به هر صورت غیرمستقیم نیز باعث احیا و پایداری محیط زیست طبیعی میشود (روند نگرانی توریسم16، 1991).
در سال 1996، دستور کار 21 که با مشارکت UNWTO، شورای جهانی سفر و جهانگردی (WTTC) و شورای زمین (EC) به صورت جداگانه برای گردشگری تدوین شده بود، منتشر شد. به دنبال این سند، بیانیه کبک در مورد "اکوتوریسم" در اجلاس جهانی اکوتوریسم در سال172002 اعلام شد. بیانیه کبک در سال 2002، پتانسیلها و چالشهای اکوتوریسم را در کمک به توسعه پایدار بیان نمود و کمسیون توسعه پایدار این سازمان (UNDP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیتهایی با هدف مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه بومگردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آنها از اکوسیستم‌های در معرض خطر حفاظت میشود، تقسیم فواید حاصل از فعالیت‌ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگهای بومی نمود (شجاعت‌الحسینی، 1392). در سال 2007، پنجمین سالگرد نشست کبک تحت عنوان کنفرانس جهانی اکوتوریسم در اسلو که با هدف ارزیابی یافته‌ها و چالشهای پیش آمده در زمینه اکوتوریسم از ابتدای سال 2002 تا سال 2007 بود، برگزار شد. تا قبل از ریو +20 در سال 2012، سند نتیجه خروجی" آیندهای که می‌خواهیم" تا حد زیادی نقش گردشگری را در انتقال به یک اقتصادسبز در زمینه توسعه پایدار و ریشهکنی فقر ارتقا داد(باکلی18، 2012). سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) به عنوان آژانس پیشرو در سازمان ملل19(2017)، پنج قطب گردشگری پایدار(بومگردی) برای توسعه را به شرح زیر شناسایی نموده است:
1. رشد اقتصادی فراگیر و پایدار
به اعتقاد UNWTO "سرمایهگذاری بر این پتانسیل قدرتمند اقتصادی برای اطمینان از پیشرفتهای گردشگری همراه با رشد اقتصادی واقعاً پایدار منوط است به:
• پرورش یک محیط تجاری مطلوب، که با ثبات و سیاستهای حمایتی مشخص میشود.
• اطمینان از عدم وجود محدودیت و درجه بالایی از پیوستگی، و
• تقویت تاب آوری در برابر بخش گردشگری
2. شمول اجتماعی، اشتغال و کاهش فقر
بر اساس UNWTO، "برای مهار پتانسیلهای گردشگری جهت یکپارچگی، کار شایسته و فقرزدایی- ضمن غلبه بر چالش فعالیتهای ناپایدار گردشگری - مهم است که:
• رویکرد "رشد فراگیر" را دنبال کنید.
• ایجاد مشاغل شایسته ضمن رفع شکاف مهارتها و تضمین ایجاد اشتغال مناسب و بهره‌ور.
• حمایت از جوامع محلی و توانمندسازی زنان و جوانان؛ و
• فراهم نمودن تجربیات گردشگری برای همه از طریق تمرکز بر دسترسی جهانی (کمیسیون سازمان جهانی جهانگردی ملل متحد برای اروپا، 2017).
3. بهره‌وری منابع، حفاظت از محیط زیست و تغییرات آب و هوا
بر اساس بررسی‌های UNWTO، "بخش گردشگری باید در تلاشهای خود در نظارت، گزارش و کاهش میزان مصرف منابع و انتشار سختگیرانهتر رفتار نماید. یک رویکرد یکپارچه برای پایداری محیط زیست مورد نیاز است، که مبتنی بر استراتژیهایی برای تفکیک رشد گردشگری از تخریب محیط زیست و استفاده بیش از حد از منابع، با تمرکز بر:
• افزایش استفاده کارآمد از منابع؛
• حفاظت از تنوع زیستی و محیط زیست؛
• سرمایهگذاری در کاهش تغییرات آب و هوایی و افزایش سازگاری. و
• افزایش دانش درباره چگونگی مسائل محیطزیستی مربوط به گردشگری و افزایش آگاهی بین ذینفعان اصلی(کمیسیون سازمان جهانی جهانگردی ملل متحد برای اروپا، 2017).
4. ارزشهای فرهنگی، تنوع و میراث فرهنگی
بر اساس UNWTO، "تقویت روابط بین گردشگری پایدار و فرهنگ تا حدودی مستلزم:
• تعیین موقعیت "گردشگری فرهنگی" به عنوان ابزاری برای توسعه پایدار.
• پاسداری و ترویج میراث فرهنگی – هم به صورت ملموس و هم نامحسوس. و
• پیوند گردشگری با زندگی، فرهنگ معاصر و صنایع خلاق (کمیسون سازمان جهانی جهانگردی ملل متحد برای اروپا، 2017)
5- درک متقابل، صلح و امنیت
بر اساس UNWTO، "پیشبرد سهم گردشگری تا حدودی به درک متقابل، صلح و امنیت نیازمند است:
• تقویت "فرهنگ صلح" و شهروندی جهانی از طریق گردشگری؛
• استفاده از توریسم به عنوان عامل صلح و آشتی
• حفظ ایمنی و امنیت در سراسر بخش گردشگری(کمیسیون سازمان جهانی جهانگردی ملل متحد برای اروپا، 2017)
توسعه اکوتوریسم در کشور
ایران با داشتن چشم‌اندازهای طبیعی و زیبا و بکر و وجود اقلیم‌های متفاوت آب و هوایی و گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری میتواند تأثیر شگرفی در جذب گردشگران طبیعتگرد ایفاء نموده و لذا در منطقه خاورمیانه یکی از قطب‌های اکوتوریسمی قلمداد و باعث افزایش درآمد ارزی کشور میشود. شناسایی آیین‌هایی که همه ساله در گوشه و کنار کشور برپا میشود، نیز سبب مضاعف‌سازی جاذبه‌ها شده و شمار متقاضیان آن را افزایش میدهد.
اکوتوریسم تنها شاخه‌ای از گردشگری است که به مشارکت جوامع محلی نیاز اساسی دارد، چرا که بهترین و توانمندترین راهنمایان تورهای گردشگری طبیعی، بومیان ساکن این مناطق می‌باشند. اکوتوریسم به‌عنوان ابزاری جهت توسعه پایدار محلی، اغلب در روستاها و مناطق دورافتادهای که با کمبود منابع معیشتی جایگزین مواجه بوده و میزان فقر در این مناطق بالا است، میتواند علاوه بر ایجاد درآمد برای افراد بومی، موجبات بهبودحفاظت از طبیعت را نیز فراهم کند و سبب کاهش مهاجرتهای بی رویه روستائیان به کلان شهرها شود. در عین حال چرخ بسیاری از مراکز اقامتی در دورافتادهترین نقاط کشور به حرکت در آمده که باعث اشتغالزایی و ارتقای سطح زندگی مردم روستایی خواهد بود. هرچند، پایداری اقتصادی این طرح منوط بر داشتن برنامهریزی تجاری و دسترسی آن به بازار است، بدلیل عدم وجود آگاهی و مهارت کافی در بازاریابی و مدیریت بازدیدکنندگان، تجارت اکوتوریسم در کشور بسیار شکننده و حساس است.
از آنجا که بسیاری از محصولات اکوتوریسم به وسیله سرمایه‌گذاری‌های خرد و کوچک تامین میشود، مردم در این بخش برای با هم کار کردن، نیازمند توسعه مهارتها و تشویق نفوذ در بازار می‌باشند. بنابراین، بروزرسانی اطلاعات قابل دسترس در مورد بازارهای اکوتوریسم و افزایش امکان دسترسی به آنها، قویتر کردن جوامع بومی، ملی و ناحیه‌ای اکوتوریسم و ارتباط آنها با جامعه بینالمللی اکوتوریسم (TIES)20 و ایجاد یک شبکه بسیار قوی در میان سایر شبکه‌ها و بهبود مهارت‌های افراد بومی در راهنمایی و آموزش به عنوان یک بخش مهم در ارائه اکوتوریسم معتبر و با کیفیت بالا، ضروری بنظر می‌رسد.
به‌رغم تلاش سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور جهت جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی (ساخت هتل‌های باستاره)، توسعه اکوتوریسم بیش از همه نیازمند آموزش و زیرساخت فرهنگی و رفع موانع ذهنی همچون برخوردهای سختگیرانه از جهت صدور روادید، احساس مخاطره و تصور غلط جهانیان از کشورمان است. هرچند به لحاظ تاریخی قدرت جذب بالقوه‌ای در زمینه طبیعت گرد در کشور وجود دارد(عبدالهی، 1386).
متأسفانه در منابع مورد بررسی در پژوهش‌ها، درآمد صنعت اکوتوریسم به تنهایی بیان نشده است، اما در گزارش‌ها آمده است که در منطقه آسیا و اقیانوسیه حدود 10% از درآمد گردشگري ناشی از اکوتوریسم است، بررسی‌ها نشان میدهد هرچند در برخی از کشورهاي جهان سهم درآمد اکوتوریسم بیش از 1% تولید ناخالص داخلی است؛ اما این رقم در کشور ما تنها حدود پنج صدم درصد از GDP است (جدول2 و شکل 1). مقایسه جایگاه ایران با کشورهاي مهم جهان در این زمینه و حتی کشورهاي همسایه، می‌توان به سهم بسیار اندك درآمد اکوتوریسم در اقتصاد ایران پی برد، این در حالی است که قابلیت‌هاي اکوتوریسمی ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی و تنوع زیستی فراوان بسیار چشم‌گیر است و جا دارد تا برنامه‌ریزي مدونی به منظور افزایش سهم این شاخص در درآمد کشور صورت پذیرد.
جدول2- درآمد ناشی از اکوتوریسم ایران در سال‌های مختلف (میلیون دلار)
سال | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
درآمد اکوتوریسم | 197800 | 225900 | 268100 | 248900 | 248800 | 330600 | 419700 | 477100 | 391400 | 463200 |
مأخذ:World Bank 2020
شکل 1- درآمد سالانه اکوتوریسم در ایران
مواد و روش‌ها
· تجزیه و تحلیل SWOT (فرصتها، تهدیدها، قوتها و ضعفها)
يك سيستم همواره تحت تأثير يك سري عوامل درون سيستمي و برون سيستمي مي‌باشد و برنامه‌ريزي بلندمدت يا استراتژيك برای یک سيستم متاثر از فرايند تعامل عوامل دروني با محيط بيروني آن است (شکل2) و تجزیه و تحلیل SWOT ((Strength &Weaknesses &Opportunity &Threats برای تسهیل نگاه واقع‌بینانه، و برنامه‌های یک سازمان یا صنعت طراحی شده است (موسوی و حکمت‌نیا، 1385). SWOT درحقيقت ابزاري است كه عموماً براي كنار هم قرار دادن يافتههاي تحليلي فشارهاي خارجي و قابليتهاي داخلي استفاده مي‌شود و تحليل قوتها، ضعفها، فرصتها و تهديد‌هاست كه مستلزم شناسايي نقاط قوت و ضعف موجود، فرصتها و تهديدهايي است كه براساس روندهاي پيش‌بيني شده محيطي ارائه شده است. از اين روش براي تحليل وضعيت موجود و بررسي نقاط قوت، ضعفها، فرصتها و تهديدها به منظور شناسايي مسائل استراتژيك و ارائه استراتژي مناسب در بلندمدت، براي يك ناحيه استفاده مي‌شود (ازکیا، 1387).
شکل2- فرصتها، تهدیدها، قوتها و ضعفها
یافته‌های پژوهش
· تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی
برای سازماندهی عوامل خارجی (EFAS) در قالب فرصتها و تهدیدهای فراروی آن در کشور، با توجه به اهمیت هر یک از عوامل و میزان اثرگذاری آنها، با استفاده از وزن‌دهی و درجه‌بندی، امتیاز وزنی عوامل محاسبه و در جدول 3 ارائه شده است.
جدول3- نتایج تجزیه و تحلیل عوامل خارجی(فرصتها و تهدیدها)
| فهرست عوامل خارجی اثرگذار | امتیاز وزنی |
فرصتها | - اشتغالزایی و ایجاد درآمد برای مردم محلی | 116/0 |
- استفاده از توان مردم بومی و مشارکت جامعه محلی در تصمیمگیری | 124/0 | |
- بهبود تنوع زیستی در اثر حفاظت مردم از محل درآمد آندها از بازدیدکنندگان | 163/0 | |
- ایجاد انگیزه و تمایل گردشگران به سفر به محیط روستایی و مناطق بکر | 186/0 | |
- افزایش جذب همکاریهای منطقهای، ملی و بین المللی و سرمایهگذاری خارجی | 116/0 | |
- ایجاد زیرساخت‌ها در مناطق اکوتوریستی | 062/0 | |
تهدیدها | - تخریب محیط بکر و دست نخورده طبیعی | 279/0 |
- آلودگی زیست محیطی | 279/0 | |
- برهم خوردن نظم اکوسیستم منطقه در اثر ساخت و سازها | 264/0 | |
- اثرات منفی بر فرهنگ بومی و ارزشهای محلی منطقه | 186/0 | |
- ساخت و سازهای نامناسب با محیط طبیعی | 248/0 | |
- عدم استفاده از برنامه‌های اصولی و از پیش مطالعه شده | 233/0 | |
- عدم استفاده بهینه از توانهای بومی در توسعه اکوتوریسم منطقه | 310/0 | |
- ایجاد نارضایتی محلی به خاطر ازدیاد آمد و شد بوم گردشگران | 124/0 | |
- عدم بازگشت سود اکوتوریسم به مردم محلی | 349/0 | |
- عدم انطباق برنامه‌های بیرونی با برنامه‌های محلی | 248/0 | |
جمع | 287/3 | |
با توجه به جدول فوق و شکل 3، مهمترین فرصتها در مبحث اکوتوریسم عبارتند از:
ایجاد انگیزه و تمایل گردشگران به سفر به محیط روستایی و مناطق بکر با بالاترین امتیاز وزنی و سپس بهبود تنوع زیستی منطقه در اثر حفاظت مردم از محل درآمد آنها از بازدیدکنندگان و استفاده از توان مردم بومی و مشارکت جامعه محلی در تصمیمگیری به‌ترتیب حائز بالاترین امتیاز وزنی فرصتهای اکوتوریسم در کشور می‌باشند. در حالی‌که مولفه‌های عدم بازگشت سود بوم گردشگری به مردم محلی، عدم استفاده بهینه از توان بومیان در توسعه اکوتوریسم و تخریب محیط بکر و دست نخورده طبیعی به‌ترتیب از مهمترین تهدیدهای اثرگذار بر گسترش اکوتوریسم به شمار می‌آیند.
برای سازماندهی و طبقه‌بندی عوامل داخلی (IFAS) در نقاط قوت و ضعف، به‌منظور ارزیابی روش مدیریت و واکنش سیستم به این عوامل، با توجه به میزان اهمیت، امتیازهای وزنی محاسبه و ضرایب اثرگذاری آنها در جدول 4 ارائه شده است.
جدول4- نتایج تجزیه و تحلیل عوامل داخلی (قوتها و ضعفها)
| فهرست عوامل داخلی اثرگذار | امتیاز وزنی |
قوتها | - تنوع آب و هوایی | 300/0 |
- طبیعت بکر و توان اکوتوریستی بالا | 285/0 | |
- زیستگاه‌های جنگلی | 270/0 | |
- نیاز به سرمایه گذاری کم | 285/0 | |
- موقعیت جغرافیایی مناسب | 270/0 | |
- تنوع زیستی، گیاهی و جانوری | 300/0 | |
- توجه پایدار به محیط زیست | 285/0 | |
- آشنایی با فرهنگ و ارزشهای مناطق بومی | 240/0 | |
ضعفها | - ضعف مدیریت صحیح و کارآمد جهت برنامه ریزی جلب اکوتوریسم | 204/0 |
- عدم معرفی صحیح جاذبه‌های بوم گردشگری به مردم | 270/0 | |
- کمبود اقامتگاه بومگردی مناسب برای بومگردشگران | 300/0 | |
- نامناسب بودن زیرساختهای اکوتوریستی موجود | 285/0 | |
- عدم استفاده از توان بومیان منطقه در ایجاد اشتغال | 285/0 | |
- کمبود علائم راهنمایی در مناطق مختلف برای اطلاع‌رسانی به اکوتوریست‌ها | 204/0 | |
- استفاده بیش از اندازه و بدون برنامه از توانهای طبیعی | 285/0 | |
- عدم توجه به جاذبه‌های اکوتوریستی منطقه در جهت شکوفایی اقتصادی | 270/0 | |
- عدم آگاهی صحیح و کافی بومیان نسبت به نیازمندی‌های جذب اکوتوریسم | 285/0 | |
- فقدان فرهنگ سازی مناسب برای جذب بوم گردشگران | 270/0 | |
جمع | 898/4 | |
با توجه به جدول فوق، مهمترین نقاط قوت در زمینه اکوتوریسم عبارتند از:
در حالی‌که کمبود اقامتگاه بومگردی مناسب برای بومگردشگران، نامناسب بودن زیرساختهای اکوتوریستی موجود و عدم استفاده از توانهای منطقه در ایجاد اشتغال به‌ترتیب با بیشترین امتیازهای وزنی مهمترین نقاط ضعف در صنعت اکوتوریسم کشور می‌باشند، تنوع آب و هوایی در کنار تنوع زیستی، گیاهی و جانوری با بیشترین امتیاز وزنی و طبیعت بکر و توان اکوتوریستی بالا از با اهمیت‌ترین نقاط قوت توسعه بوم گردشگری در کشور می‌باشند.
· تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک
با تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک بر اساس عوامل داخلی و خارجی تاثیرگذار بر اکوتوریسم (شکلهای 3و4) در کشور، برنامه‌ریزان می‌توانند نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصتها را به تعداد کمتری از عوامل محدود نمایند. این کار با بررسی دوباره وزن‌های هریک از عوامل موجود در جدول تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی، انجام میگیرد. در واقع، سنگین ترین عوامل موجود در این دو جدول از حیث وزن، باید به جدول تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک منتقل شوند (هانگر و ویلن، 1392).
4/0 35/0 3/0 25/0 2/0 15/0 1/0 05/0 0 |
شکل3- عوامل خارجی (فرصتها و تهدیدها)
35/0 3/0 25/0 2/0 15/0 1/0 05/0 0 |
شکل4- عوامل داخلی تاثیرگذار (قوتها و ضعفها)
با تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی و ترکیب آنها، مهمترین عوامل استراتژیک در توسعه اکوتوریسم در کشور (جدول 5) ارایه شده است.
جدول5- استراتژی تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک
تهدید Treats | فرصت Opportunity |
|
ST | SO | قوت Strength |
WT | WO | ضعف Weakness |
با تداخل هر یک از عوامل بر یکدیگر، به تدوین راهبردهای مختلف توسعهای (SO)، تنوع (ST)، بازنگری (WO) و بالاخره راهبردهای تدافعی (WT) می‌پردازیم.
بررسی جدول ماتریس عوامل داخلی (IFE) حاکی از آنست که اکوتوریسم با امتیاز وزن‌دار 898/4 بزرگتر از میانگین بوده که بیانگر وجود نقاط قوت بیشتر است. همچنین عوامل بیرونی (EFE) با امتیاز وزن‌دار 287/3 بزرگتر از میانگین بوده، که حاکی از فرصتهای خوبی از جهت عوامل بیرونی است.
جدول6- استراتژیهای توسعهای اثرگذار در اکوتوریسم بر اقتصاد سبز کشور
محیط داخلی | ||||
محیط بیرونی |
| قوتها | ||
فرصتها | راهبرد حد‌اکثر _ حد‌اکثر (SO ) 1- استفاده از توان بومی برای توسعه اکوتوریسم 2- بهرهگیری از تنوع زیستی و موقعیت جغرافیایی جهت جذب اکوتوریست 3- مشارکت جامعه محلی در تصمیمگیری و ایجاد درآمد برای مردم محلی 4- افزایش جذب همکاریهای منطقهای و بین المللی 5- جلب سرمایهگذاری خارجی در جهت اشتغالزایی از طریق جلب اکوتوریسم | |||
همان‌گونه که در جدول 6 ملاحظه میشود اکوتوریسم در استراتژیهای توسعهای SO جای میگیرد و نیاز است با استفاده از فرصت‌هایی چون افزایش جذب همکاریهای منطقهای و بینالمللی و سرمایهگذاری خارجی از طریق جلب اکوتوریسم یا بومگردشگران به تقویت نقاط قوت داخلی مانند توان جامعه محلی، تنوع زیستی و مشارکت در تصمیمگیری جوامع محلی و ایجاد درآمد برای آنها پرداخته شود.
بحث و نتیجه‌گیری
در پایان باید به این سوال پاسخ داد که آیا حمایت از اکوتوریسم واقعاً منطقی است؟ همان‌طور که بیان شد اکوتوریسم مزایا و معایب زیادی دارد. در حالی‌که اکوتوریسم آگاهی مردم را از مشکلات محیطزیستی افزایش میدهد تا به موقع آنها را برطرف کند، اما چنانچه اکوتوریسم با هدف حداکثر‌سازی سود سازماندهی شود، آسیب‌های آن بیش از فوایدش نمایان میشود. بنابراین، دولتها در سراسر جهان باید مقرراتی تنظیم کنند تا اکوتوریسم واقعاً سازگار با محیط زیست باشد تا در طولانی‌مدت از اثرات محیطزیستی مثبت آن اطمینان حاصل شود.
در ایران مانند دیگر کشورهای در حال توسعه، صنعت گردشگری به طور فزاینده یکی از منابع مهم سرازیر شدن ارز است. اکوتوریسم یا گردشگری در طبیعت، از گونه‌های مهم گردشگری است که بیشترین سازگاری را با توسعه پایدار دارد. نقش مهمی که بومگردشگری در اقتصاد سبز بازی میکند، میتواند به صورت سهم قابلتوجهی در تولید ناخالص داخلی، درآمد ارزی و اشتغال آشکار شود. اکوتوریسم به‌دلیل نیاز بسیار کم به سرمایهگذاری در کنار مشارکت و هدایت تخصصی جوامع محلی، ابزاری مهم برای ایجاد اشتغال و درآمد در مناطق کمتر توسعه یافته است. لذا رونق اکوتوریسم در نواحی روستایی و به تبع آن رونق اقتصادی این نواحی موجبات کاهش فقر و افزایش درآمد گشته و زمینه را برای کاهش فشار بر منابعطبیعی و محیطزیست فراهم می‌سازد. همچنین بوم گردشگری خدمات را به بسترهای طبیعی منطبق بر روستاهای کوچک و پراکنده که مبتنی بر امکانات و پتانسیلهای نقطهای پراکنده شدهاند منتقل ساخته و با پویایی این نقاط که به عنوان احیاگر و محافظ سنتی چنین پتانسیل‌هایی در پهنه گسترهی کشور مطرح می‌باشند، نقشی اساسی در حفظ محیطزیست ایفا کند. بدین ترتیب درکاهش مهاجرتهای بی‌رویه روستائیان به کلان شهرها نیز نقش اساسی دارد. از طرف دیگر، چرخ بسیاری از مراکز اقامتی در دورافتادهترین نقاط کشور به حرکت در می‌آید و باعث اشتغالزایی، و در نتیجه ارتقای سطح زندگی مردم روستایی خواهد شد.
منابع
اربابیان، شیرین، زمانی، زهرا، رحیمی، معصومه (1393)، « بررسی اثر گردشگری در توسعه کارآفرینی»، مجله برنامهریزی و توسعه گردشگری، سال 3، شماره 1، صص 49-29.
ازکیا, مصطفی, فیروزآبادی, سید احمد, رستمعلی‌زاده, ولی الله. (1387). نقش و اثرات انجمن‌های زادگاهی بر توسعه روستایی (مطالعه موردی روستای دریان). مطالعات توسعه اجتماعی ایران, 1(1), 125-153.
تیمورتاش، امیرحسین (1397)، "رویکرد بینالمللی به اکوتوریسم و اقتصاد سبز"، نهمین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار، تهران، ایران.
حاجلو، امیر، تولایی، الهام، زنگانه، احمد، زنگانه، ابوالفضل (1392). « ارزیابی و اولویت‌بندی اثرات گردشگری در سطح ملی با استفاده از فن TOPSIS»، فصلنامه برنامهریزی منطقه ای، سال سوم، شماره 10، صص 26-15.
دیوید‌هانگر، جی. و ویلن، تی. (1392)، "مبانی مدیریت استراتژیک"، چاپ چهارم، ترجمه اعرابی و رضوانی، انتشارات فرهنگ و هنر، ص 127-130.
رخشانی نسب، حمیدرضا و ضرابی، اصغر (1388)، "چالشها و فرصت‌هاي توسعه اکوتوريسم در ايران"، فضای جغرافیایی، دوره 9، شماره 28، ص 41-55.
رضوانی، محمدرضا، بیات، ناصر (1393)، «تحلیل جایگاه گردشگری روستایی در برنامه‌های کلان توسعه کشور با تأکید بر برنامه‌های پنج ساله توسعه ملی»، مجله برنامهریزی و توسعه گردشگری، سال 4، شماره 3، صص 31-11.
رهنمایی، محمد‌تقی، علی اکبری، اسماعیل، صفر علی‌زاده، اسماعیل، (1396)، «بررسی وضعیت عوامل موثر بر توانمندسازی توسعه گردشگری (مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی)»، نشریه جغرافیا و برنامهریزی، دوره 21، شماره 59، صص 174-153.
رمضانی قوام آبادی، محمدحسین، (1393)" اقتصاد سبز: گامی به سوی تحقق توسعه پایدار و حقوق بینالملل محیط زیست"، فصلنامه دانش حقوق اقتصادی، شماره 6، صص 141-114.
زرافشانی، کیومرث، شرفی، لیدا، گراوندی، شهپر، قبادی، پرستو (1392)، «بررسی تأثیرات توسعه گردشگری در ارتقاء شاخص‌های اقتصادی-اجتماعی نواحی روستایی (مطالعه موردی: منطقه گردشگری ریجاب در استان کرمانشاه)»، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 2، شماره 5، صص 134-119.
شجاعت‌الحسینی، سید جواد، (1392)، "اکوتوریسم و توریسم پایدار"، اولین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار، دانشکده شهید مفتح همدان،ایران.
عبدالله‌زاده، غلامحسین، صالحی، خدیجه، شریف زاده، محمد شریف، خواجه شاهکوهی، علیرضا (1394)، «بررسی تاثیر گردشگری بر معیشت پایدار روستایی در استان گلستان»، برنامه ریزی توسعه گردشگری، دوره 4، شماره 15، صص 169-148.
عبدالهی، عیوض، (1386)، اکوتوریسم سازگار با حفاظت از محیط زیست و پایداری منابع طبیعی، ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران، مشهد، ایران.
فتاح‌پور، داراب (1392)، "تحلیلی بر جایگاه اکوتوریسم در توسعه پویا و پایدار نواحی غربی کشور"، فصلنامه علمی-پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، دوره 22، صص 47-50.
قنبری، یوسف، محمود صالحی، سمیه (1394)، "اﮐﻮﺗﻮرﯾﺴﻢ در اﯾﺮان و ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﭘﯿﺶ روي آن"، راهبرد توسعه، شماره 43، صص 84-103.
مالکی، رسول، دماوندی، عاطفه (1393)، «تبیین رویکرد معیشت پایدار با تأکید بر توسعه پایدار روستایی در استان همدان»، دومین همایش ملی و تخصصی پژوهش‌های محیط زیست ایران، همدان، ایران.
مطیعی لنگرودی، سید حسن، رضائیه آزادی، مریم (1392)، « ارزیابی اثرات اقتصاد گردشگری از دیدگاه جامعه میزبان در تفرجگاه بند ارومیه »، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، شماره 4، صص 91-75.
موسوی، میرنجف و حکمت نیا، حسن (1385)، "کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامهریزی شهری و ناحیه‌ای"، انتشارات علم نوین.
مهدوی، داوود، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، سجاسی قیداری، حمدالله، (1395)، «طراحی راهبردهای توسعه پایدار گردشگری روستاهای تاریخی-فرهنگی ایران »، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، دوره20، شماره 56، صص 300-275.
میرزایی، محمد. و فومن اجیرلو، پری (1396)، بررسی اثرات اکوتوریسم بر محیط زیست و ارتباط آن با توسعه پایدار، اولین همایش بینالمللی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پاک، همدان، ایران.
ورامش، سعید و حیدری نیا، سارا (1398)، "اثرات توسعه اکوتوریسم بر جوامع محلی و حفاظت از عرصه‌های منابع طبیعی"، اولین کنفرانس بینالمللی و چهارمین کنفرانس ملی صیانت از منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
Aall, C., (2014), Sustainable tourism in practice: promoting or perverting the quest for a sustainable development? Sustain. For. 6, 2562–2583.
Brida, J. G., & Risso, W. A. (2009). Tourism as a factor of long-run economic growth: An empirical analysis for Chile. European Journal of Tourism Research, 2(2), 178–185.
Bows, A., Anderson, B., Peeters, P.M., (2009). Air transport, climate change and tourism. Tour. Hosp. Plann. Develop. 6, 7–20.
Buckley, R., (2012), Sustainable tourism: research and reality. Ann. Tour. Res. 39, 528–546.
https://environmental-conscience.com/ecotourism-pros-cons/
https://data.worldbank.org/indicator/ST.INT.XPND.CD?locations=IR
Fateh Habibi, MehranRahmati and Adel Karimi, (2018), Contribution of tourism to economic growth in Iran's Provinces: GDM approach, Future Business Journal, Vol.4, 2, pages 261-271.
Hall, C. M., (2010), Changing paradigms and global change: from sustainable to steady-state tourism. Tour. Recreat. Res. 35, 131–143.
Honeck, D., (2012), LDC Export Diversification, Employment Generation and the “Green Economy”: What Roles for Tourism Linkages? World Trade Organization Economic Research and Statistics Division.
Ivanov, S., & Webster, C., (2007), Measuring the impact of tourism on economic growth.Tourism Economics, 13(3), 379–388.
L’avenir que nous voulons, A/conf.216/L.1, 19 juin 2012.
Peeters, P., Dubois, G., (2010), Tourism travel under climate change mitigation constraints. J. Transp. Geogr. 18, 447–457.
Rodriguez, A. X., Martinez, R. F., & Pawlowka, E., (2012). Acadimc tourism demand in Galicia, Spain. Tourism Management, 33(6), 580–590.
Shu-Yuan Pan, Mengyao Gao, Hyunook Kim, Kinjal J. Shah, Si-Lu Pei, Pen-Chi Chiang, (2018), Advances and challenges in sustainable tourism toward a green economy, Science of the Total Environment, 635, 452-469.
Schubert, F.S., Brida, J.G., & Risso, W.A., (2010), The impacts of international tourism demand on economic growth of small economies dependent of tourism.Tourism Management, 32(2), 377–385.
Tang, CF., Tan, EC., (2013), How stable is the tourism-led growth hypothesis in Malaysia? Evidence from disaggregated tourism markets, Tourism Management, Volume 37, Pages 52-57.
The International Ecotourism Society. TIES., (2002), Ecotourism: In collaboration with Principles, Practices and Policies for Sustainability, http://www.uneptie.org/pc/tourism/library/ecotourism.htm.
Tourism trends worides, (1991), Woridtourism organization, VOL.91-1950.
UNWTO, 2017a. Discussion Paper on the Occasion of the International Year of Sustainable Tourism for Development 2017. United Nations World Tourism Organization, Madrid, Spain, p. 84.
UNWTO. "Why Tourism." http:// www.tourism4development2017.org/why-tourism/
UNWTO Commission for Europe. (June 6, 2017). Item 8 of the provisional agenda: International Year of Sustainable Tourism for Development 2017. http://cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/pdf/ item_8_-_iystd_2017_english.pdf.
UNWTO. "Why Tourism." http:/www.tourism4development2017.org/why-tourism/.
Viljoen, W., 2011. Aid for trade and the green economy in Africa. Bridges Trade BioRes Review. Vol. 5. International Centre for Trade and Sustainable Development, Switzerland.
Virgil Nicula, Simona Spanu, (2014),“Ways of Promoting Cultural Ecotourism for Local Communities in Sibiu Area”, 21st International Economic Conference, 16-17 May 2014, Sibiu, Romania.
World Tourism Organization (2002), "The world ecotourism summit: Final report". Available on: http://www.world-ourism.org/sustainable/IYE/quebec/anglais/Final-Report-QuebecSummit-web.pdf
[1] Brida, J. G., & Risso,
[3] Schubert, F.S., Brida, J.G., & Risso, W.A.,
[4] Ivanov, S., & Webster, C.,
[5] Rodriguez, A. X., Martinez, R. F., & Pawlowka, E.,
[6] Peeters, P., Dubois, G.,
[7] Bows, A., Anderson, B., Peeters, P.M.,
[8] Honeck, D.,
[9] L’avenir que nous voulons
[10] Virgil Nicula, Simona Spanu,
[11] Viljoen, W.,
[12] https://environmental-conscience.com/ecotourism-pros-cons/
[13] Shu-Yuan Pan, Mengyao Gao, Hyunook Kim, Kinjal J. Shah, Si-Lu Pei, Pen-Chi Chiang,
[14] Hall, C. M.,
[15] Aall, C.,
[16] Tourism trends worides
[17] World Tourism Organization (2002)
[18] Buckley, R.,
[19] UNWTO Commission for Europe
[20] The International Ecotourism Society(TIES., 2002),