واکاوی عوامل مؤثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان
محورهای موضوعی : اکوتوریسمفرهاد جوان 1 * , نازنین نعیم آبادی 2
1 - دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2 - دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
کلید واژه: توسعه, تقاضای گردشگری, اکوتوریسم, مناطق روستایی, گیلان,
چکیده مقاله :
صنعت گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم یکی از پربازده ترین صنایع در کشور های مختلف بوده و نقش بسیار مهم در رشد و توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال ایفا می کند. بنابراین، شناسایی عوامل موثر مقاصد گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در جذب گردشگر اهمیت فراوانی در رشد و توسعه این صنعت در کشور ایران و روستا های آن ایفا می کند. در این راستا، مطالعه حاضر به بررسی واکاوی عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان پرداخته شده است. روش تحقیق تحلیلی و هدف پژوهش نیز کاربردی می باشد، به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS و مدل FARAS استفاده شد. نتایج مدل تحلیل اکتشافی نشان داد، در عامل کالبدی، زیرمعیار (وجود چشم اندازهای زیبا و منحصر به فرد ) بیشترین درصد اثر و معیار (مناسب بودن تجهیزات تفریحی و ورزشی) کمترین میزان اثر را داشته، در عامل اقتصادی، زیرمعیار (ارزان بودن سفر به روستاهای گیلان) بیشترین میزان تاثیر و و زیر معیار (قیمت مناسب اقامتگاههای رفاهی و سوییت های گردشگری) کمترین میزان تاثیر را داشته، در نهایت عامل اجتماعی، زیرمعیار (جذابیت سبک زندگی خاص مردم روستای گیلان برای گردشگران) بیشترین میزان تاثیر و زیرمعیار (سطح آگاهی و آموزش ساکنین روستا نسبت به گردشگران) کمترین میزان تاثیر را در توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان می باشد. در ادامه نیز نتایج مدل آراس خاکستری نشان داد، به ترتیب بعد کالبدی با مقدار وزن (590/0)، بعد اجتماعی و فرهنگی با مقدار وزن (542/0)، بعد اقتصادی با مقدار وزن (389/0)، بالاترین و پایین ترین رتبه ها را به خود اختصاص داده اند.
The present study investigates the factors affecting the development of tourism demand based on ecotourism in rural areas of Gilan. The research method is analytical and the purpose of the research is practical. In order to analyze the data, SPSS software and FARAS model were used. The results of the exploratory analysis model showed that in the physical factor, the sub-criterion (existence of beautiful and unique landscapes) had the highest percentage of effect and the criterion (suitability of recreational and sports equipment) had the least effect, in the economic factor, the sub-criterion (cheapness) Travel to the villages of Gilan) the most impact and and sub-criteria (reasonable prices of welfare accommodations and tourist suites) have the least impact, finally the social factor, sub-criteria (attractive lifestyle of the people of Gilan village for tourists) the most impact and Sub-criteria (level of awareness and education of rural residents towards tourists) has the least impact on the development of ecotourism demand in rural areas of Gilan. The results of the gray Aras model showed that the physical dimension with weight (0.590), the social and cultural dimension with weight (0.542), the economic dimension with weight (0.389), the highest and the lowest, respectively. They have the highest rankings.
آق ارکاکلی، آنامحمد. یحیی¬زاده فر، محمود. گندم¬فشان، دیانا. اسمعیل¬خان به بین، ناهید. 1398. مطالعه عوامل موثر بر تقاضای گردشگری داخلی در استان گلستان. برنامه¬ریزی و توسعه گردشگری. دوره 8. شماره 3.
امینیان و همکاران. 1391. بررسی فرصتها و چالشهاي توسعه پایدار اکوتوریسم ایران، دومین همایش ملی راهکارهاي توسعه اقتصادي با محوریت برنامه¬ریزي منطقهاي، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی سنندج.
ایرانی هریس، صیاد. شریعت پناهی، مجید ولی. رحمانی، بیژن. 1398. شناسایی و اولویت¬بندی عوامل و مقوله¬های موثر بر تقاضای گردشگران خارجی (مطالعه موردی: شهر تبریز). فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال 16. شماره 61.
پاپلی يزدی، محمد حسين و مهدی سقايی، 1386، گردشگری (ماهيت و مفاهيم)، انتشارات سمت، تهران، چاپ دوم.
جانی،سیاوش و دنیابین، فهیمه. 1396. بررسی عوامل موثر بر تعداد و طول اقامت گردشگران ملی:مطالعه بین استانی،مجله ی برنامه ریزی و توسعه گردشگری،سال ششم،شماره 22،پاییز 96،30-53
حسین زاده دلیر، کریم.، پورمحمدی، محمدرضا، مدادی، صمد.1391. ارزیابی پراکنش فضاهای گردشگری تاریخی- فرهنگی و خدمات جانبی آن در شهر تبریز، جغرافیا و برنامه ریزی، شماره 41 ،صص 94-67.
دائی کریم¬زاده، سعید. قبادی، سارا. فرودستان، نسیم. 1392. عوامل موثر بر تقاضای گردشگری بین¬المللی ایران: رهیافت خود توضیح با وقفه¬های گسترده (ARDL). فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری. سال 8. شماره 23. صص 131-154.
رضوانی، محمدرضا. مرادی، مهرنوش. 1391. امکان سنجی توسعه گردشگری با رویکرد سیستمی در روستا¬های حاشیه کویر میقان اراک. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال یکم. شماره 2. پیاپی 1. صص15-40.
زاهدی، محمد. اکبری، نعمت الله. عمادزاده، مصطفی. خوش اخلاق، رحمان. رنجبریان، بهرام. 1397. شناسایی مولفه¬های موثر در تقاضا برای سفر به مقاصد گردشگری فرهنگی تاریخی (نمونه پژوهی: اصفهان). اقتصاد شهری، دوره 3. شماره 1. صص 37-42.
مروت، حبیب. سالم، علی¬اصغر. خادم نعمت¬اللهی، محبوبه. 1397. شناسایی عوامل موثر بر تقاضای گردشگری خارجی، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی. سال 18. شماره 69. صص 275-306.
یعقوبی منظری، پریسا. آقامیری، سید امیر. 1397. بررسی پیوند¬های پسین و پیشین صنعت هتل¬داری برای افزایش تولید و اشتغال در ایران. فصلنامه گردشگری و توسعه، سال 7. شماره 4. صص 37-18.
Bunruamkaew, KH.; Murayama, Y. ( 2011) Site Sustainability Evaluation for Ecotourism Using GIS and AHP: A Case Study of Surat Thani Province, Thailand, Procedia Social and Behavioral Sciences, 21, P. 269 – 278
Chen, C., Phou, S., (2013), a closer look at destination: Image, Personality, Relationship and Loyalty, Tourism Management, 36(2), pp. 269-278.
Carlos Leitao, Nuno, (2015), “Portuguese Tourism Demand: A Dynamic Panal Data Analysis”, International Journal of Economics and Financial Issues, 5(3), 673-677.
Cater, E. (2000). Ecotourism in the third world; Problems and prospect for sustainability, Tourism Management.
Fennell, D. A. (2006). Introduction Ecotourism, Translated by Jafar Oladi Ghadikolaei. Babolsar: Mazandaran University Press.on
Kuralbayev, A., and ibid. (2017). “Econometrical Analysis of the Demand for Entrance Tourism in Kazakhstan”. International Journal of Economics and Financial Issues, 7(1), 262-268.
Mcintosh,Robert.W,goeldner,Charles Rand R itchie.,R. Brent.(19950. Tourism, Principles, practices, philosophies, United states of America: JOHN wiley & sons,Inc.
Middleton, V., Clarke, J., (2001), marketing in travel and tourism, Third edition.
Seba, JA. (2012) Ecotourism and Sustainable Tourism: New Perspectives and Studies, Apple Academic. Press, Inc. International Standard Book, Number 13: 978.
Sireeranhan, and ibid. (2017). “Modeling the inbound tourism demand in Sri Lanka”, Economics and business statistics, Griffith Business School. Griffith University
Stefanica, M., &Valvian.Gomez. M. 2010. Development, Studies and Scientific Researches-Econimic Edition.15.pp480-486.
Sookmark, S. (2011). An Analysis of International Tourism Demand in Thailand. School of Development Economics, National Institute of Development Administration.
پژوهش و فناوری محیط زیست،1400 6(10)، 37-49
| |||
|
فرهاد جوان 11، نازنین نعیم آبادی1
|
1- دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران |
چکیده |
صنعت گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم یکی از پربازدهترین صنایع در کشورهای مختلف بوده و نقش بسیار مهم در رشد و توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال ایفا میکند. بنابراین، شناسایی عوامل موثر مقاصد گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در جذب گردشگر اهمیت فراوانی در رشد و توسعه این صنعت در کشور ایران و روستاهای آن ایفا میکند. در این راستا، مطالعه حاضر به بررسی واکاوی عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان پرداخته شده است. روش تحقیق تحلیلی و هدف پژوهش نیز کاربردی میباشد، به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS و مدل FARAS استفاده شد. نتایج مدل تحلیل اکتشافی نشان داد، در عامل کالبدی، زیرمعیار (وجود چشماندازهای زیبا و منحصر به فرد ) بیشترین درصد اثر و معیار (مناسب بودن تجهیزات تفریحی و ورزشی) کمترین میزان اثر را داشته، در عامل اقتصادی، زیرمعیار (ارزان بودن سفر به روستاهای گیلان) بیشترین میزان تاثیر و و زیر معیار (قیمت مناسب اقامتگاههای رفاهی و سوییتهای گردشگری) کمترین میزان تاثیر را داشته، در نهایت عامل اجتماعی، زیرمعیار (جذابیت سبک زندگی خاص مردم روستای گیلان برای گردشگران) بیشترین میزان تاثیر و زیرمعیار (سطح آگاهی و آموزش ساکنین روستا نسبت به گردشگران) کمترین میزان تاثیر را در توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان است. در ادامه نیز نتایج مدل آراس خاکستری نشان داد، به ترتیب بعد کالبدی با مقدار وزن (590/0)، بعد اجتماعی و فرهنگی با مقدار وزن (542/0)، بعد اقتصادی با مقدار وزن (389/0)، بالاترین و پایینترین رتبهها را به خود اختصاص دادهاند. |
كليد واژه‌ها: توسعه، تقاضای گردشگری، اکوتوریسم، مناطق روستایی، گیلان. |
[1] *پست الکترونیکی نویسنده مسئول: Farhad.javan91@yahoo.com
Journal of Environmental Research and Technology, 6(10)2021. 37-49
|
Analysis of factors affecting the development of tourism demand based on ecotourism in rural areas of Guilan Farhad Javan1*1, Nazanin Naimabadi1 1- PhD, Department of Human Geography, Faculty of Geographical Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran |
Abstract Tourism industry based on ecotourism is one of the most profitable industries in different countries and plays a very important role in economic growth and development and job creation. Therefore, identifying the effective factors of tourism destinations based on ecotourism in attracting tourists plays a great role in the growth and development of this industry in Iran and its villages. In this regard, the present study analyzes the factors affecting the development of tourism demand based on ecotourism in rural areas of Guilan. The research method is analytical and the purpose of the research is practical. In order to analyze the data, SPSS software and FARAS model were used. The results of the exploratory analysis model showed that in the physical factor, existence of beautiful and unique landscapes sub-criteria had the highest percentage of effect and suitability of recreational and sports equipment sub-criteria had the least effect, in the economic factor, the cheap travel to the villages of Guilan sub-criteria had the most impact and reasonable prices of welfare accommodations and tourist suites sub-criteria had the least impact, finally the social factor of attractive lifestyle of the people of Guilan village for tourists sub-criteria had the most impact and level of awareness and education of rural residents towards tourists sub-criteria had the least impact on the development of ecotourism demand in rural areas of Guilan. The results of the gray Aras model showed that the physical dimension with the weight of 0.590, the social and cultural dimension with the weight of 0.542, the economic dimension with the weight of 0.389, have the highest and lowest ranks, respectively. |
Keywords: Development, Tourism demand, Ecotourism, Rural areas, Guilan. |
|
[1] * Corresponding author E-mail address: Farhad.javan91@yahoo.com
مقدمه
صنعت گردشگری یکی از بزرگترین و پربازدهترین صنایع در دنیا است که به طور مستقیم و غیرمستقیم فعالیتهای اقتصادی را تحت تاثیر قرار میدهد. در سالهای اخیر، گردشگری به عنوان یک منبع درآمد در تجارت جهانی و عامل مهمی در تنظیم تراز پرداختها و همچنین ارزآوری و تقویت پول ملی مطرح بوده است. این صنعت 5 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را با ایجاد صدها میلیون شغل در سراسر جهان به خود اختصاص داده است (گزارش گردشگری و مسافرت، 2011). یکی از شاخههای رو به رشد گردشگری، اکوتوریسم روستایی است. اکوتوریسم یکی از ابزارهای با اهمیت توسعه پایدار بین تمامی بخشهای صنعت گردشگری در حال رشد است و با حصول میلیاردها دلار درآمد به عنوان صنعتی واقعی شناخته شده است (امینیان و همکارن، 1391، 2). در واقع از مهمترین فعالیتهای اقتصادی در نقاط مختلف جهان اکوتوریسم به شمار میآید که فرصت بسیار مناسبی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار میدهد تا از اهمیت حفظ فرهنگها و چگونگی مخافظت از فرهنگهای محلی و طبیعت آگاهی یابند. این شرایط میتواند درآمد خوبی را برای جوامع محلی و نواحی دوردست طبیعی به وجود آورد. اکوتوریسم دارای اشکال مختلف و انواع گوناگونی است که بسته به شرایط محیطی متفاوت میباشد (Caret,2000, 113). در واقع اکوتوریسم نوعی از گردشگری در طبیعت است که تاثیرات خیلی کمی را بر محیط زیست و منابع طبیعی وارد مینماید و در حفظ و بقای گونهها و زیستگاههای طبیعی سهیم میباشد (Fennell,2006).
کشور ایران نیز از موقعیت ممتاز و بیبدیلی از نظر ویژگیهاي طبیعی و جاذبههاي اکوتوریستی در مناطق روستایی در بین کشورهاي جهان اسلام و غرب برخوردار است. برخورداری ایران از اقلیم متفاوت باعث شده است، بخشی از کشور از رطوبت و بارش کافی برخوردار بوده و برعکس قسمت اعظم آن با خشکی هوا و گسترش نواحی بیابانی مواجه باشد. چنین ویژگی اقلیمی گستره وسیعی از جاذبههای طبیعی را براي اکوتوریستها به ارمغان آورده است. علاوه بر این سایر ویژگیهاي طبیعـی کشور به نوعی است که گردشگران زیادی را به سوی خود جلب میکند (رخشانی نسب و ضرابی، 1388: 6).
وجود چشماندازها و مناظر زیبای طبیعت در ایران از کانونها و جاذبههای توریستپذیری این نوع از جهانگردی میباشند (رضوانی، 1382، 4)، و عاملی موثر در توسعه منطقهای با هزینههای بهینه، حفاظت همهجانبه از محیط زیست با بیشترین توجه توسعه اکوتوریسم در ساماندهی فعالیتهای اکوتوریستی، محسوب میشود. لازمه این امر، بررسی وضع موجود مناطق گردشگری از طریق شناسایی دقیق منابع اکوتوریستی است. بنابراین، اگر چه ایران از نظر برخورداری کانونهای فرهنگی و تاریخی در رده ده کشور اول دنیا محسوب میشود، ولیکن باید دقت نمود ویژگی سرزمینی آن نیز دارای جنبههای مثبت فراوانی است به نحوی که نمیشود از اکوتوریسم و ژئوتوریسم صرفه نظر کرد (امنیان و همکاران، 1391، 5). تمام این موارد حاکی از اهمیت بالای این صنعت در اقتصاد جوامع کنونی است. بنابراین مطالعه و شناخت این صنعت میتواند برای دولتمردان و برنامهریزان بسیار مهم قلمداد شود.
در این راستا یکی از ارکان توسعه گردشگری بر مبنای اکوتوریسم، تقاضای آن است که از ساختار پیچیدهای برخوردار است، زیرا انگیزههای گردشگری متفاوت است و نمیتوان به راحتی انواع متغیرهای تاثیرگذار بر آن را مشخص کرد. (دائی کریمزاده و همکاران، 1392). شناسایی عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم به هر مقصد، همواره برای دانشپژوهان و نیز مدیران مقاصد گردشگری موضوع بسیار مهمی است. اهمیت این موضوع، به ویژه برای مدیران مقصد، از آنروست که آگاهی از عوامل موثر ممکن است بر انتخاب بازار هدف و نیز تامین نیازها و خواستههای گردشگران موثر باشد؛ چون مقاصد با ویژگیهای مختلف، گروههای متفاوتی از گردشگران را به سوی خود جلب میکنند. انتخاب هر مقصد از سوی گردشگران از یک طرف تابع خواستهها و نیازهای گردشگران و از طرف دیگر، تابع ویژگیهای گوناگونی است که آن مقصد دارد (زاهدی و همکاران، 1397). عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی را به سه دسته: متغیرهای سمت تقاضا، متغیرهای سمت عرضه و متغیرهای ارتباطی تقسیم میکنیم. متغیرهای سمت تقاضا، متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و طبیعی منطقه مبدا هستند که بر ترجیحات و انگیزههای گردشگران تاثیرگذار است. از جمله این متغیرها میتوان به انگیزههای فردی سفر گردشگران، فرهنگ و سنن مردم و شرایط جغرافیایی اشاره نمود. متغیرهای سمت عرضه به مجموعهای از متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و طبیعی منطقه گردشگر پذیر اطلاق میشود که بر ترجیحات و انگیزههای گردشگران برای ورود به منطقهی گردشگرپذیر تاثیرگذار است که از آن جمله میتوان به متغیرهای اقتصادی منطقه گردشگرپذیر همانند سطح توسعه یافتگی و برخورداری از زیرساختهای بهداشتی اشاره نمود و در نهایت متغیرهای ارتباطی نیز به آن دسته از متغیرهای اطلاق میشود که دو منطقه را به همدیگر مرتبط مینماید (جانی و دنیابین، 1396، 34). در این راستا، استان همیشه سبز گیلان در شمال کشور با طبیعتی بکر، کوهستانهای زیبا و چشمههای جوشان پایتخت اکوتوریسم ایران و تابلوی هزار رنگ طبیعت بوده و سالانه پذیرای میلیونها گردشگر داخلی و خارجی است، ولیکن آمار و اطلاعات نشان میدهد که روستاهای استان گیلان علی رغم تنوع بینظیری آب و هوایی و جغرافیایی و جاذبههای متنوع نتوانسته است جایگاه مناسب خود را از دیدگاه در سطح ملی و بینالمللی پیدا کند و ناپایداری در این صنعت در روستاهای استان گیلان به یکی از مشکلات اساسی در این زمینه تبدیل شده است. بنابراین مطالعه حاضر به بررسی واکاوی عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان پرداخته است و به بررسی و کنکاش سئوال ذیل میباشد.
· عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان چه میباشند؟ و کدام عامل مهمترین نقش را در توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان به خود اختصاص داده است؟
صنعت گردشگری در تمام کشورهای دنیا عامل موثر رشد و توسعه اقتصادی، درآمدزایی و ایجاد اشتغال است. این صنعت در رشد اقتصادی تاثیر مستقیم و غیرمستقیم میگذارد، و از آنجا که گردشگری جزء بخشهای خدماتی است، درآمد آن در رشد اقتصادی تاثیر مستقیم میگذارد، و از سوی دیگر، به سبب پیوندهای بسیاری که گردشگری با سایر بخشهای اقتصادی دارد، در صورت توسعه این صنعت سایر بخشهای اقتصادی نیز، که به آن کالا یا خدمات ارائه میدهند یا محصول آن را مصرف میکنند، همراه با آن توسعه خواهند یافت (یعقوبی منظری و آقامیری،1397، 20). صنعت گردشگری آمیزهای از فعالیتهای مختلف است که به صورت زنجیرهای در جهت خدمترسانی به گردشگران انجام میگیرد. بنابراین گردشگری شامل تمامی پدیدهها و روابط حاصل از تعامل گردشگران، عرضهکنندگان و فروشندگان محصولات جهانگردی، دولتها و جوامع میزبان در فرایند جذب و پذیرایی از گردشگران است (مکینتاش و همکاران، 1995). در این راستا، یکی از شکلهای گردشگری که امروزه جایگاه منحصر به فردی در عرصه ملی و بینالمللی پیدا کرده است توریسم بر پایه طبیعت و جذابیتهای طبیعی مناطق جغرافیایی است که به اکوتوریسم (طبیعت گردی) تعبیر شده است. نامهای دیگر این نوع گردشگری عبارتند از: گردشگری سبز، گردشگری دلسوزانه، گردشگری ملایم و گردشگری اکولوژیکی (Stefanica and Valvian-Gomez, 2010).
اکوتوریسم شامل اشکال مختلف گردشگری از جمله: گردشگری زیست محیطی، گردشگری دریایی، گردشگری ورزشی، گردشگری صید و شکار و ... میباشد (پاپلی یزدی و سیقایی، 1385، 216). اکوتوریسم نیز میتواند یک سفر مسئولانه به مناطق طبیعی که از آسیب رساندن به محیط جلوگیری میکند و منافع مردم محلی را در سطح محلی تامین میکند تعریف شود (Seba, 2017, 17). (Bunruamkaew and Murayama, 2011, 270). در ادامه نیز پس از تعاریف گردشگری و اکوتوریسم، مهمترین نکته در بررسی مقوله گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم انتخاب نوع رویکرد برای مطالعه نظری آن است. با توجه به هدف اصلی مطالعه حاضر که واکاوی عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم است، رویکرد محصول مقاصد گردشگری مورد استفاده قرار میگرد. میدلتون و کلارک (2001) تاکید دارند که گردشگران در انتخاب مقاصد گردشگری پنج مولفه اصلی را مدنظر قرار میدهند. 1) محیط و جاذبههای مقصد، در یک تقسیمبندی جاذبههای گردشگری شامل جاذبههای طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و بشرساخته است. در اکوتوریسم اصطلاح جاذبه به کوهنوردی و غارگری، شکار و صید،طبیعتگردی، بیابانگردی، ورزش زمستانی، ورزشهای ساحلی و آبی، مردمشناسی، پارکهای طبیعی و حیات وحش، دامنهنوردی، اطلاق میگردد. در واقع جاذبه رابطه تجربی است که بین گردشگر، منظر و علائم ایجاد میشود (حسینزاده دلیر و همکاران، 1392، 69). 2) خدمات و تسهیلات مقصد: شامل واحدهای اقامتی، حمل و نقل مقصد، خدمات اطلاعات و وجود فعالیتهای مورد علاقه و متناسب با نوع گردشگری در منطقه است. 3) دسترسی مقصد، شامل زیرساختها، تجهیزات (اندازه، سرعت، طیف وسایل حمل و نقل)، عوامل عملیاتی (جادههای مورد استفاده)، مقررات و قوانین دولتی، 4) تصویر از مقصد: تصویر مقصد نقشی تعیین کننده در درک فرایند انتخاب مقصد توسط گردشگران، استراتژیهای تثبیت مقصد، رفتار خرید گردشگران و تمایلات رفتاری گردشگران دارد. این عامل میتواند شامل دانش ذهنی از یک مقصد مانند زیبا بودن مقصد، ایمن بودن مقصد و غیره باشد (Chen and Phuo, 2013). 5) هزینههای گردشگر، شامل کلیه هزینههای سفر به گردشگر است.
با توجه به اهمیت بیش از پیش به اکوتوریسم، ولیکن در رابطه با موضوع پژوهش حاضر با تاکید بر اکوتوریسم مطالعهای صورت گرفته نشده، در این راستا در ادامه به مطالعاتی که همپوشانی با موضوع پژوهش حاضر دارد مورد بررسی قرار گرفته شد.
مروت و همکاران (1397)، در پژوهشی تحت عنوان، شناسایی عوامل موثر بر تقاضای گردشگری خارجی به این نتایج دست یافتند، از سه شاخص کلی مربوط به ویژگیهای مقصد گردشگری، یعنی زیرساختهای گردشگری و فضای کسب و کار، قوانین و مقررات مربوط به گردشگری و منابع انسانی، طبیعی و فرهنگی، شاخص زیرساختهای گردشگری و فضای کسب و کار مانند زیرساختهای حمل و نقل ریلی، هوایی و زمینی و همچنین رقابتپذیری قیمتی اثر معنیداری در جذب گردشگر خارجی دارند. در بین 13 شاخص جزیی سه شاخص ایمنی و امنیت، شاخص منابع فرهنگی و طبیعی، شاخص رقابتپذیری قیمتی در صنعت گردشگری و مسافرت اثر معنیداری در جذب گردشگران خارجی دارند. زاهدی و همکاران (1397)، در پژوهشی تحت عنوان شناسایی مولفههای موثر در تقاضا برای سفر به مقاصد گردشگری فرهنگی تاریخی در اصفهان به این نتایج رسیدند، عوامل قیمت، جاذبههای اصیل و منحصر به فرد، ایمنی و امنیت، نگرش مردم و مقامهای جامعه محلی به گردشگر و نیز خدمات گردشری در حکم عوامل موثر بر انتخاب مقاصد فرهنگی تاریخی شناسایی شدهاند. عوامل معرفی شده حاصل از تحلیل عامل اکتشافی، در مجموع تبیین کننده 414/57 درصد از عوامل انتخاب مقصد از سوی جامعه آماری مدنظر بوده است. ایرانی هریس و همکاران (1398)، در پژوهشی تحت عنوان، شناسایی و اولویتبندی عوامل و مقولههای موثر بر تقاضای گردشگران خارجی (مطالعه موردی: شهر تبریز) به این نتایج دست یافتند، کیفیت خدمات در کشورهای همسایه، قیمت خدمات، وضعیت تبلیغات در مورد ایران در کشور مبدا، نزدیکی و سازگاری فرهنگی شهر با کشور مبدا و تصویر ذهنی و فعالیت آژانسهای کشور مبدا، دارای بیشترین تاثیر در تقاضای گردشگری ورودی شهر تبریز میباشند. آق ارکاکلی و همکاران (1398)، در پژوهشی تحت عنوان، مطالعه عوامل موثر بر تقاضای گردشگری داخلی در استان گلستان به این نتایج دست یافتند، خصوصیات خانوار گردشگر، نوع محل اسکان در مسافرت، نحوه ایاب و ذهاب، نوع مسکن در شهر محل سکونت و فاصله شهر محل سکونت گردشگر با استان گلستان، بر تقاضای کالاهای گردشگری در استان گلستان تاثیرگذار میباشد.
سووکمارک (2011) تقاضای گردشگری به مقصد کشور تایلند را بررسی کرده است، او با بررسی گردشگرانی که از 25 مبدا مختلف این کشور را برای مقصد خود برگزیدند، متغیرهای قیمت و درآمد و نرخ ارز را در حکم متغیرهای کلیدی تقاضا برای سفر مدنظر قرار داده است. سوکمارک اما با وارد کردن متغیر روند به بازدیدکنندگان دوره پیشین، این متغیر را در دوره کوتاهمدت دارای تاثیر درخورد توجه ارزیابی کرده است. او همچنین با لحاظ کردن متغیر مجازی درباره شوکهای موثر، مانند وقوع سونامی در جنوب و جنوب شرقی آسیا، این متغیر را برا تقاضای سفر به تایلند موثر ارزیابی کرده است. نونو کارلوس (2015) در پژوهشی تحت عنوان عوامل تقاضای گردشگری در کشور پرتغال در سالهای 2004 تا 2013 نشان داد، که متغیرهایی مانند قیمتهای نسبی، درآمد سرانه، سرمایه انسانی، هزینه دولت تقاضای گردشگری بینالمللی در کشور پرتغال را تحت تاثیر قرار میدهد. سیررانهان و همکاران (2017) در پژوهش خود با عنوان مدلسازی گردشگری ورودی به سریلانکا تقاضای سفر به این کشور را در دروه 1994 تا 2015 بررسی کردهاند. در الگوی تخمین زده ایشان برای تقاضای سفر به این کشور، تعداد گردشگر ورودی در حکم متغیر وابسته و درآمد سرانه کشورهای گردشگرفرست، شاخص قیمت محصولات گردشگری، متغیر مجازی جنگ برای جنگ داخلی این کشور و متغیر روند در حکم متغیرهای مستقل معرفی شدهاند. دادهها از سازمان گردشگری سریلانکا و بانک جهانی گردآوری شدهاند و تخمین تابع برای هفت کشور اصلی گردشگرفرست به این کشور به صورت مستقل انجام پذیرفته است. کورال بایف و همکاران (2017) در پژوهشی تحت عنوان، تحلیل اقتصادسنجی تقاضای ورود گردشگر به قزاقستان، به کمک دادههای تابلویی حاصل از شانزده کشور و با تقسیم قزاقستان به پنج منطقه گردشگری، مبدا گردشگران ورودی به این کشور را در فاصله سالهای 2010 تا 2014 مشخص کردند و تقاضای سفر به قزاقستان را تخمین زدند، به متغیرهای تولید ناخالص داخلی کشور مبدا، نرخ ارز، هزینه مسافرت، هزینه اقامت در مقصد و متغیرهای تقاضای وقفهدار در حکم عوامل موثر بر تقاضای سفر به قزاقستان توجه شد.
مواد و روشها
نوع پژوهش از نظر هدف کاربردی میباشد. پژوهش حاضر با توجه به هدف اصلی پژهش و سئوالهای مطرح شده، در پی واکاوی عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان است که نتایح برگرفته از این پژوهش میتواند برای برنامهریزان و تصمیمگیرندگان در زمینهی گردشگری و توسعه روستایی اثربخش باشد. روش و ابزار اطلاعات مبتنی بر مطالعات کتابخانهای، اسنادی و میدانی است. مطالعات کتابخانهای جهت به دست آوردن مطالب از کتب، مقالات، بهره برده و همچنین با بررسی‌های اینترنتی مطالب لازم گردآوری گردیده شد. همچنین قابل ذکر است، عوامل و معیارهای مطرح شده در توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم با استفاده از مطالعات در پژوهشهای مختلف و منطقه مورد مطالعه تهیه و در قابل پرسشنامه تدوین شد. برای تکمیل کردن پرسشنامهها علاوه بر توزیع آنها بین گردشگران، به ادارات مربوطه در سطح محدوده مورد مطالعه مراجعه کرده و در نهایت با بررسی‌های میدانی و بحث پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در تحقیق حاضر جامعه آماری شامل دو بخش میباشد. بخش اول عبارت از گردشگران ورودی به استان گیلان میباشد، که بر اساس نمونهگیری هدفمند تعداد 120 نفر به عنوان (جامعه نمونه) در بخش گردشگر انتخاب گردیده شد. در بخش دوم نیز، جامعه آماری، متخصصان مرتبط با موضوع پژوهش حاضر میباشند، که بر اساس نمونهگیری هدفمند تعداد 20 نفر به عنوان جامعه نمونه انتخاب گردیده شد. قابل ذکر است تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده با استفاده از نرم افزار SPSS، و مدل FARAS صورت گرفت.
استان گیلان یکی از استانهای شمالی ایران به مرکزیت کلانشهر رشت است. این استان از شمال به دریای کاسپین و کشور آذربایجان که از طریق آستارا با آن دارای مرز بینالمللی است. از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود میشود. مساحت این استان 14044 کیلومتر مربع و جمعیت آن نیز طبق سرشماری 1395، 2530696 نفر است. رشت، بندر انزلي، لاهيجان، لنگرود، رودسر، آستانه اشرفيه، سياهكل، املش، تالش، رضوانشهر، ماسال، شفت، فومن، صومعه سرا، آستارا، رودبار شهرهاي استان گيلان را تشكيل مي دهند و همچنين اين استان داراي 40 بخش و قريب به 110 دهستان مي باشد. قابل ذکر است طبیعت گیلان، پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. این استان شامل مناطق سرسبز شمال غربی رشته کوه البرز و بخش غربی کرانههای جنوبی دریای کاسپین است و دارای روستاهای گردشگری بسیار زیادی است، از بکرترین روستاهای گیلان (حیران آستارا، سوئه چاله، سوباتان، ییلاقات لیلاکوه، کله سر، امامزاده ابراهیم شفت، روستاهای اطراف جنگل گیسوم، روستای جواهر دشت رودسر، روستای داماش، روستای دربند آستارا، روستای ویستان، روستای قلعه رودخان، روستای سرولات چابکسر، روستای اولسبلنگاه، روستای ماسوله، سلانسر، میباشد.
شکل 1. نقشه موقعیت جغرافیایی استان گیلان
یافتههای پژوهش
در ابتدا به منظور بررسی عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان از روش تحلیل عامل اکتشافی استفاده شد. با بررسی مقادیر ویژه، درصد واریانس مشترک بین معیارها برای این 3 عامل بر روی هم (351/39) درصد کل واریانس معیارها را تبیین میکند که نشان میدهد (40) درصد از نقطه نظرات پاسخدهندگان مشترک و (65/60) درصد فردی بوده است. این بدان معناست که واقعیت بیرونی وجود داشته است که توانسته (40) درصد از تفکر پاسخدهندگان را به خود جلب کرده و نظریات مشترک آنها را شکل دهد. پس از تعیین عوامل اصلی باید دید عمدتا چه معیارهایی به هر یک از عوامل تعلق میگیرند. پس از آن سئوالات مربوط به عوامل تعیین شده مشخص گردید. بر همین اساس سئوالات که همبستگی معنایی با یکدیگر دارند، در یک گروه، زیر یک عامل گذاشته میشوند. البته الزامی وجود ندارد که هر معیار با توجه به بزرگ بودن همبستگی آن با عامل وصل کرد. در مواقعی میتوان به جای مرتبط کردن یک معیار به عامل مورد نظر، با توجه به پیشینه پژوهش، معیار را به عامل دیگر مرتبط کرد. تشخیص این موضوع، به تناسب کنترل با سایر معیارهایی که با عامل دوم در ارتباط هستند، بستگی دارد. بر این اساس عوامل و زیرمعیارهای هر کدام مشخص گردید (جدول شماره 4 ). بر اساس نتایج جدول (1) این طور توضیح داده میشود که تمامی عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در کل تنها 40 درصد بر تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان اثرگذار بودهاند. این بدان معناست که عوامل دیگری به غیر از عوامل مطرح شده در تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم وجود دارد که در مناطق روستایی گیلان موثرند.
در ادامه سهم هر یک از معیارهای تعریف شده از مقدار تاثیر مجموعه عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم ر مناطق روستایی گیلان بررسی میشود. سهم هر یک از معیارهای موثر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان در جدول (3) ارائه شده است. اثرات این معیارها میتواند با یکدیگر همپوشانی داشته باشد اما آنچه اهمیت دارد، اولویت اثرگذاری معیارها است که بیشترین تاثیر را عامل کالبدی با (2/41) درصد بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان داشته و پس از آن عامل دوم (اجتماعی و فرهنگی ) با (6/35)، در نهایت عامل اقتصادی با مقدار (3/24)، اثر خود را در توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در روستاهای گیلان به خود اختصاص دادهاند.
جدول (1): مجموع واریانس تبیین شده قبل و بعد از چرخش
عامل | مقادیر ویژه معیارهای استخراجی بدون چرخش | مقادیر ویژه عوامل استخراجی بعد از چرخش | ||||
جمع Total | واریانس بر حسب /0 0/ of variance | واریانس تجمعی بر حسب /0 Cumulative 0/0 | جمع Total | واریانس بر حسب /0 0/ of variance | واریانس تجمعی بر حسب /0 Cumulative 0/0 | |
اقتصادی | 432/12 | 123/31 | 123/31 | 564/6 | 564/15 | 564/15 |
اجتماعی و فرهنگی | 4.334 | 356/7 | 486/38 | 445/6 | 334/11 | 898/26 |
کالبدی | 342/5 | 334/8 | 82/46 | 341/7 | 453/12 | 351/39 |
منبع: یافتههای تحقیق، 1400
جدول (2): بررسی تاثیر کلی مجموعه عوامل موثر بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی
Partial Eta Squard | sig | ارزش | اثر |
512/0 | 000/0 | 512/0 | مجموعه عوامل موثر بر توسعه تقاضای اکوتوریسم |
منبع: یافتههای تحقیق، 1400
جدول (3): میزان اثر هر عامل بر توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی
عامل سوم | عامل دوم | عامل اول | عامل
|
کالبدی | اجتماعی و فرهنگی | اقتصادی | |
412/0 | 356/0 | 243/0 | مجذور ضریب اثر |
2/41 | 6/35 | 3/24 | درصد اثر معیار |
منبع: یافتههای تحقیق، 1400
در ادامه نیز تاثیر هر یک از زیرمعیارهای عوامل (کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) در جدول (4) آمده است. بر این اساس مشخص میشود که در عامل کالبدی، زیرمعیار (وجود چشماندازهای زیبا و منحصر به فرد) بیشترین درصد اثر و معیار (مناسب بودن تجهیزات تفریحی و ورزشی) کمترین میزان اثر را داشته، در عامل اقتصادی، زیرمعیار (ارزان بودن سفر به روستاهای گیلان) بیشترین میزان تاثیر و و زیر معیار (قیمت مناسب اقامتگاههای رفاهی و سوییتهای گردشگری) کمترین میزان تاثیر را داشته، در نهایت عامل اجتماعی، زیرمعیار (جذابیت سبک زندگی خاص مردم روستای گیلان برای گردشگران) بیشترین میزان تاثیر و زیرمعیار (سطح آگاهی و آموزش ساکنین روستا نسبت به گردشگران) کمترین میزان تاثیر را در توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان میباشد.
جدول (4): درصد اثر معیارهای عوامل موثر بر توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی
عامل | زیرمعیار | Partial Eta Squared | درصد اثر |
کالبدی | وجود چشماندازهای زیبا و منحصر به فرد | 566/0 | 6/56 |
وجود ارتفاعات و ییلافات | 542/0 | 2/54 | |
دسترسی آسان به جنگل جهت استفاده گردشگران | 554/0 | 4/55 | |
وجود جاذبههای متعدد در روستاها | 532/0 | 2/53 | |
وجود رودخانههای متعدد | 543/0 | 3/54 | |
وجود میوههای مناسب و محصولات منحصر به فرد | 561/0 | 1/56 | |
وجود مناطق حفاظت شده با حیات وحش متنوع | 522/0 | 2/52 | |
مناسب بودن زیرساختهای محیطی و کالبدی (مانند جاده، فاضلاب و نظایر آن) | 231/0 | 1/23 | |
مناسب بودن راها و ترافیک در تعطیلات | 287/0 | 7/28 | |
مناسب بودن تجهیزات تفریحی و ورزشی | 121/0 | 1/12 | |
فضای تفریحی مناسب در روستا | 184/0 | 4/18 | |
محیط زیست سالم و مناظر طبیعی بکر | 543/0 | 3/54 | |
منابع آب، خاک و اقلیم مناسب | 301/0 | 01/30 | |
پوشش گیاهی مناسب و کاهش تخریب زمینهای کشاورزی و مزارع روستایی | 312/0 | 2/31 | |
وجود مراکز رفاهی و اقامتگاههای مناسب برای گردشگران | 211/0 | 1/21 | |
وجود خدمات بهداشتی و درمانی | 203/0 | 3/20 | |
اقتصادی | ارزان بودن سفر به روستاهای گیلان | 345/0 | 5/34 |
قیمت مناسب اقامتگاههای رفاهی و سوییتهای گردشگری | 231/0 | 1/23 | |
قیمت مناسب غذاهای محلی | 314/0 | 4/31 | |
قیمت ایاب و ذهاب | 298/0 | 8/29 | |
قسمت سوغاتیهای روستاهای گیلان | 243/0 | 3/24 | |
اجتماعی و فرهنگی | وجود آداب، رسوم و فرهنگ بومی و محلی در گیلان | 456/0 | 6/45 |
افزایش حس همکاری و مشارکت در بین مردم روستا با گردشگران | 493/0 | 3/49 | |
سطح آگاهی و آموزش ساکنین روستا نسبت به گردشگران | 335/0 | 5/33 | |
امنیت سیاسی و اجتماعی روستاهای گیلان برای گردشگران | 567/0 | 7/56 | |
کاهش تخلفات اجتماعی در روستاهای گیلان | 553/0 | 3/55 | |
جذابیت سبک زندگی خاص مردم روستای گیلان برای گردشگران | 591/0 | 1/59 | |
چهره و تصویر ذهنی مثبت گردشگران از ساکنین روستاهای گیلان | 498/0 | 8/49 | |
تبلیغات مثبت از روستاهای گیلان برای گردشگران | 502/0 | 2/50 | |
وجود افراد آشنا و ارتباط با آنها در روستاهای گیلان | 321/0 | 1/32 | |
نزدیکی و سازگاری فرهنگی روستاهای گیلان با منطقه گردشگران | 345/0 | 45/3 |
منبع: یافتههای تحقیق، 1400
مطابق جدول (4)، در بعد کالبدی، معیارهای (مناسب بودن زیرساختهای محیطی و کالبدی (مانند جاده، فاضلاب و نظایر آن)، مناسب بودن راها و ترافیک در تعطیلات، مناسب بودن تجهیزات تفریحی و ورزشی، فضای تفریحی مناسب در روستا، وجود مراکز رفاهی و اقامتگاههای مناسب برای گردشگران، وجود خدمات بهداشتی و درمانی، کمترین میزان تاثیر را در توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان داشتهاند، در بعد اقتصادی نیز، معیارهای قیمت مناسب اقامتگاههای رفاهی و سوییتهای گردشگری، قیمت ایاب و ذهاب، قسمت سوغاتیهای روستاهای گیلان، کمترین میزان تاثیر را در توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان به خود اختصاص دادهاند. بعد اجتماعی و فرهنگی نیز معیارهایی چون: وجود افراد آشنا و ارتباط با آنها در روستاهای گیلان، سطح آگاهی و آموزش ساکنین روستا نسبت به گردشگران، نزدیکی و سازگاری فرهنگی روستاهای گیلان با منطقه گردشگران، وجود افراد آشنا و ارتباط با آنها در روستاهای گیلان کمترین میزان تاثیر در توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان داشتهاند. در ادامه نیز پس از حدف این معیارها به دلیلعدم تاثیرشان در توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان؛ با استفاده از مدل FARAS به رتبهبندی مجدد عوامل پرداخته شده است. در ابتدا قبل از هر گونه تحلیل، علامت اختصاری هر یک از معیارها مشخص گردید. جدول (5).
جدول(5): علامت اختصاری هر یک از معیارهای تاثیرگذار در توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم
عوامل | ابعاد | علامت اختصاری |
کالبدی | وجود چشماندازهای زیبا و منحصر به فرد | C11 |
وجود ارتفاعات و ییلافات | C12 | |
دسترسی آسان به جنگل جهت استفاده گردشگران | C13 | |
وجود جاذبههای متعدد در روستاها | C14 | |
وجود رودخانههای متعدد | C15 | |
وجود میوههای مناسب و محصولات منحصر به فرد | C16 | |
وجود مناطق حفاظت شده با حیات وحش متنوع | C17 | |
محیط زیست سالم و مناظر طبیعی بکر | C18 | |
اقتصادی | ارزان بودن سفر به روستاهای گیلان | C21 |
قیمت مناسب غذاهای محلی | C22 | |
اجتماعی و فرهنگی | وجود آداب، رسوم و فرهنگ بومی و محلی در گیلان | C31 |
افزایش حس همکاری و مشارکت در بین مردم روستا با گردشگران | C32 | |
امنیت سیاسی و اجتماعی روستاهای گیلان برای گردشگران | C33 | |
کاهش تخلفات اجتماعی در روستاهای گیلان | C34 | |
جذابیت سبک زندگی خاص مردم روستای گیلان برای گردشگران | C35 | |
چهره و تصویر ذهنی مثبت گردشگران از ساکنین روستاهای گیلان | C36 | |
تبلیغات مثبت از روستاهای گیلان برای گردشگران | C37 |
منبع: یافتههای تحقیق، 1400
جدول(6): ادغام نظر خبرهها
اجتماعی و فرهنگی | اقتصادی | کالبدی |
| ||||||
Γ | β | α | γ | β | α | γ | β | α |
|
4.66 | 3.44 | 4.33 | 3.87 | 3.67 | 3.44 | 7.76 | 6.67 | 6.56 | C11 |
3.45 | 3.78 | 5.54 | 3.89 | 3.95 | 3.35 | 5.44 | 7.33 | 7.32 | C12 |
3.77 | 4.33 | 3.98 | 4.57 | 4.67 | 4.45 | 6.56 | 6.42 | 6.33 | C13 |
4.56 | 4.43 | 4.57 | 4.44 | 4.43 | 4.74 | 7.56 | 6.56 | 8.85 | C14 |
3.76 | 3.98 | 4.12 | 3.95 | 4.89 | 3.33 | 6.66 | 6.88 | 7.44 | C15 |
3.12 | 4.12 | 4.65 | 3.44 | 4.67 | 4.41 | 6.45 | 6.42 | 6.44 | C16 |
3.45 | 4.33 | 4.33 | 3.54 | 4.33 | 3.34 | 6.53 | 7.66 | 5.66 | C17 |
3.66 | 4.65 | 4.21 | 3.67 | 3.41 | 3.44 | 6.87 | 6.44 | 6.12 | C18 |
3.16 | 4.67 | 4.33 | 4.45 | 4.43 | 4.65 | 6.99 | 7.99 | 5.67 | C21 |
3.66 | 3.52 | 4.67 | 4.65 | 3.44 | 3.35 | 6.43 | 8/99 | 6.19 | C22 |
3.12 | 3.77 | 3.66 | 3.33 | 3.21 | 3.44 | 6.55 | 5.00 | 7.33 | C31 |
3.65 | 3.31 | 4.44 | 3.32 | 3.54 | 4.33 | 6.32 | 5.98 | 6.54 | C32 |
4.66 | 3.44 | 4.33 | 3.45 | 3.44 | 4.33 | 6.88 | 5.88 | 6.55 | C33 |
3.45 | 3.78 | 5.54 | 3.45 | 3.21 | 4.12 | 8.33 | 6.13 | 7.66 | C34 |
3.77 | 4.33 | 3.98 | 3.33 | 3.65 | 3.77 | 7.76 | 6.67 | 6.56 | C35 |
4.56 | 4.43 | 4.57 | 4.12 | 3.44 | 3.66 | 6.87 | 6.34 | 6.74 | C36 |
3.76 | 3.98 | 4.12 | 4.41 | 3.21 | 3.12 | 7.76 | 6.67 | 6.56 | C37 |
منبع: یافتههای تحقیق،1400
پس از نرمالسازی مقادیر اولیه ماتریس تصمیم به تعیین مقدار تابع بهینگی و درجه مطلوبیت هر گزینه پرداخته شده است.
جدول(7): مقدار تابع بهینگی و درجه مطلوبیت
اجتماعی و فرهنگی | اقتصادی | کالبدی |
| ||||||
Γ | β | α | γ | β | α | γ | β | α |
|
0.213 | 0.244 | 0.261 | 0.234 | 0.255 | 0.241 | 0.223 | 0.245 | 0.334 | ⊗S |
0.298 | 0.134 | 0.345 | Sj | ||||||
0.542 | 0.389 | 0.590 | Kj | ||||||
منبع: یافتههای تحقیق، 1400
شکل 2. نمودار مقدار تاثیر هر یک از عوامل در توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان، منبع: یافتههای تحقیق، 1400
مطابق جدول (7)، و شکل (2)، به ترتیب بعد کالبدی با مقدار وزن (590/0)، بعد اجتماعی و فرهنگی با مقدار وزن (542/0)، بعد اقتصادی با مقدار وزن (389/0)، بالاترین و پایینترین رتبهها را به خود اختصاص دادهاند.
در ادامه نیز، برای برخورداری از سطح تقاضای مطلوب اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان،، علاوه بر برخورداری و اتخاذ تدابیر مناسب برای رفع معیارهای مناسب بودن زیرساختهای محیطی و کالبدی (مانند جاده، فاضلاب و نظایر آن)، مناسب بودن راهها و ترافیک در تعطیلات، مناسب بودن تجهیزات تفریحی و ورزشی، فضای تفریحی مناسب در روستا، وجود مراکز رفاهی و اقامتگاههای مناسب برای گردشگران، وجود خدمات بهداشتی و درمانی، و معیارهای قیمت مناسب اقامتگاههای رفاهی و سوییتهای گردشگری، قیمت ایاب و ذهاب، قسمت سوغاتیهای روستاهای گیلان و در نهایت معیارهای افزایش سطح آگاهی و آموزش ساکنین روستا نسبت به گردشگران، لازم است با جهت همافزایی عملکردی در راستای توسعه تقاضای اکوتوریسم در این مناطق روستایی و با لحاظ دیدگاه سیستمی، همبستگی عوامل نیز مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد. در این راستا نتایج به دست آمده از برقراری همبستگی نشان داد که سطح معناداری در عوامل (کالبدی، اقتصادی، اجتماعی)، کمتر از 05/0 است که مورد تایید میباشد، همچنین رابطه بین عوامل کالبدی با کالبدی، اقتصادی با اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با اجتماعی و فرهنگی، از نظر شدت همبستگی بین عوامل بسیار قوی است به طوری که در این عوامل رابطه هر عامل با خودش عدد 1 است.
جدول (8): همبستگی بین عوامل موثر بر توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی
عامل |
| کالبدی | اقتصادی | اجتماعی و فرهنگی |
کالبدی | R |
| 453/0 | 478/0 |
Sig | 000/0 | 000/0 | ||
اقتصادی | R | 345/0 |
| 356/0 |
Sig | 000/0 | 000/0 | ||
اجتماعی و فرهنگی | R | 356/0 | 412/0 |
|
Sig | 000/0 | 000/0 |
منبع: یافتههای تحقیق، 1400
رابطه همبستگی بین عوامل نشان داد که از نظر گردشگران برای توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در این مناطق روستایی، نیازمند وجود همبستگی بین عوامل میباشد. به عبارت دیگر،گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم به عنوان یک رویکرد سیستمی در نظر گرفته میشود که توسعه در تقاضای آن آن در روستاهای گیلان در گرو پیشرفت مطلوب در همه عوال میباشد و پیشرویهای تک عاملی کارساز و موثر نخواهد بود.
بحث و نتیجهگیری
بسط و توسعه اکوتوریسم و تلاش در جهت رونق آن از جمله راهکارهای دولت در سالهای اخیر در جهت مقابله با مشکلاتی مانند کمبود منابع درآمدی روستایی و مهاجرت روزافزون به شهرها میباشد. توجه به پارامترهای تاثیرگذار بر توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان، مانند عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، تاثیر بسیار مهمی در ایجاد رونق در این صنعت و دستیابی به اهداف تعیین شده آن میباشد. نتایج این مطالعه نشان میدهد که در بعد کالبدی معیارهای (مناسب بودن زیرساختهای محیطی و کالبدی (مانند جاده، فاضلاب و نظایر آن)، مناسب بودن راهها و ترافیک در تعطیلات، مناسب بودن تجهیزات تفریحی و ورزشی، فضای تفریحی مناسب در روستا، وجود مراکز رفاهی و اقامتگاههای مناسب برای گردشگران، وجود خدمات بهداشتی و درمانی از سوی گردشگران کمترین میزان تاثیر را در توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی داشته است. بدین سان با توجه به معیارهای مطرح شده در این بعد و اهتمام مسئولان استانی در توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان، فراهم نمودن شرایطی در جهت توسعه امکانات زیرساختی، خدمات بهداشتی و درمانی، مراکز رفاهی و اقامتی، از جمله راهکارهای توسعه در تقاضای اکوتوریسم در روستاهای گیلان خواهد بود. نتایج این قسمت از مطالعه با یافتههای مروت و همکاران (1397)، بر اهمیت این معیارها در انتخاب مقصد گردشگری تاکید شده است، همخوانی و مطابقت دارد.
در عامل اقتصادی نیز معیاریهای قیمت مناسب اقامتگاههای رفاهی و سوییتهای گردشگری، قیمت ایاب و ذهاب، قسمت سوغاتیهای روستاهای گیلان از سوی گردشگران تاثیر چندان خوبی در توسعه تقاضای اکوتوریسم در مناطق روستایی گیلان نداشته است، در واقع گردشگران رضایت مطلوبی از این معیارها نداشتهاند. خوشمزهترین جاذبه گردشگری گیلان و روستاهای آن غذاهای محلی است که طعم طبیعت در درونش رسوخ کرده و باقلاقاتو، سادهترین و خوشمزهترین ابداعات آشپزی این خطه سرسبز است و بس و دیگر نمیگوییم از مطنجن مرغابی (مرغابی، رب انار، مغز گردو و....)، شیرین قورمه و .... همینهاست که سفره گیلان را در کنار آدلاید استرالیا، بارسلونا از اسپانیا، برگن از نروژ، بوادپست از مجارستان، دیتریت از آمریکا، لیورپول از انگلیس، رم از ایتالیا، مونته ویدئو از اروگوئه، سالوادور برزیل و سنگاپور به عضویب شبکه شهرهای خلاق جهان پیوند داده است. آنچه از سوی گردشگران به غیر از نوع غذا و کیفیت آن در نقاط اکوتوریسمی اهمیت فراوانی دارد، بحث قیمت آنها میباشد، که بیشتر گردشگران در رابطه با قیمت غداهای محلی مناطق روستایی این استان رضایت مطلوبی نداشتهاند و همین عامل در کاهش تقاضای اکوتریسم در مناطق روستایی گیلان تاثیر داشته است. همچنین این نکته قابل ذکر است که یکی از اصول توسعه پایدار در گردشگری کمک به رفاه جامعه محلی برآورده میشود، و کاهش قیمت در غذاهای محلی میتواند آسیبی برای مردم بومی روستاهای گیلان باشد، از دیدگاه بسیاری از ساکنین بومی روستاهای گیلان با افزایش قیمت در مواد اولیه در تهیه غذاهای محلی دور از انتظار است که کاهش قیمت در غذاهای محلی را داشته باشیم، لذا باید تدبیر دو سویه در راستای رضایتمندی گردشگران و مردم بومی روستاهای گیلان صورت گیرد. در رابطه با قیمت مناسب اقامتگاههای رفاهی و سوییتهای گردشگری قابل ذکر است، توسعه در تقاضای اکوتوریسم مستلزم توجه به تسهیلات رفاهی و قیمت مناسب مراکز رفاهی و تفریحی برای گردشگران است. نتایج این قسمت از مطالعه با یافتههای آق ارکاکلی و همکاران (1398)، ایرانی هریس و همکاران (1398)، زاهدی و همکاران (1397)، سووکمارک (2011)، نونوکارلوس (2015)، کورال یابف و همکاران (2017)، بر اهمیت این معیارها در انتخاب مقصد گردشگری تاکید شده است، همخوانی و مطابقت دارد.
عامل اجتماعی نیز معیارهای افراد آشنا و ارتباط با آنها در روستاهای گیلان، سطح آگاهی و آموزش ساکنین روستا نسبت به گردشگران، نزدیکی و سازگاری فرهنگی روستاهای گیلان با منطقه گردشگران، وجود افراد آشنا و ارتباط با آنها در روستاهای گیلان، کمترین میزان تأثیر را در توسعه تقاضای اکوتوریسم داشته است، در ادامه نیز با حذف معیارهای مطرح شده از پرسشنامه با استفاده از مدل آراس خاکستری به رتبهبندی عوامل اقتصادی، کالبدی و اجتماعی و فرهنگی با استفاده از نظرات متخصصان پرداخته شد. نتایج نشان داد، به ترتیب بعد کالبدی با مقدار وزن (590/0)، عامل اجتماعی و فرهنگی با مقدار وزن (542/0)، بعد اقتصادی با مقدار وزن (389/0)، بالاترین و پایینترین رتبهها را به خود اختصاص دادهاند. همچنین نتایج همبستگی بین عوامل نشان داد، از نظر گردشگران برای توسعه تقاضای گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم در این مناطق روستایی، نیازمند وجود همبستگی بین عوامل میباشد. به عبارت دیگر، گردشگری مبتنی بر اکوتوریسم به عنوان یک رویکرد سیستمی در نظر گرفته میشود که توسعه در تقاضای آن آن در روستاهای گیلان در گرو پیشرفت مطلوب در همه عوال میباشد و پیشرویهای تک عاملی کارساز و موثر نخواهد بود.
در یک جمعبندی نهایی میتوان گفت، امروزه اهمیت زیرساختهای اکوتوریسم در جذب گردشگران به روستاهای گیلان بسیار زیاد است و با وجود آنکه شاید وجود منابع طبیعی شرط لازم در جذب گردشگر به سوی روستاهای گیلان باشد، اما کافی نیست. بر همین اساس با وجود آنکه روستاهای استان گیلان از منابع طبیعی نسبت غنی در جذب گردشگر برخوردار است، اما نتوانسته از این مزیت خود استفاده کند. بنابراین به سیاستگذران توصیه میگردد تا با سرمایهگذاری مناسب در زیرساختهای مربوط به گردشگری مانند گسترش و بهبود زیرساختهای حمل و نقل، کاهش قیمت در ایاب و ذهاب، افزایش کمیت و کیفیت و کاهش قیمت در مراکز اقامتی و رفاهی، .... تلاش کنند تا روستاهای استان گیلان به جایگاه واقعی خود در جذب گردشگر ارتقا یابد، در این راستا، بر اساس نتایج به دست آمده، راهکارهای ذیل نیز پیشنهاد گردیده شد:
· بستر سازی و آموزش عمومی در رابطه با نحوه برخورد مناسب با گردشگران در قالبهای داستانی، نمایشی و گزارشی و افزایش آگاهیهای عمومی در زمینه توسعه صنعت اکوتوریسم با استفاده از رسانههای عمومی.
· حمایت از بخش خصوصی بومی و روستایی و جذب سرمایهها برای سرمایهگذاری در جهت احداث تاسیسات رفاهی و مراکز اقامتی در روستاهای گیلان.
· آموزش روستاییان و بالا بردن اطلاعات آنان در زمینه گردشگری و اکوتوریسم و فرهنگسازی در این زمینه.
منابع
آق ارکاکلی، آنامحمد. یحییزاده فر، محمود. گندمفشان، دیانا. اسمعیلخان به بین، ناهید. 1398. مطالعه عوامل موثر بر تقاضای گردشگری داخلی در استان گلستان. برنامهریزی و توسعه گردشگری. دوره 8. شماره 3.
امینیان و همکاران. 1391. بررسی فرصتها و چالشهاي توسعه پایدار اکوتوریسم ایران، دومین همایش ملی راهکارهاي توسعه اقتصادي با محوریت برنامهریزي منطقهاي، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی سنندج.
ایرانی هریس، صیاد. شریعت پناهی، مجید ولی. رحمانی، بیژن. 1398. شناسایی و اولویتبندی عوامل و مقولههای موثر بر تقاضای گردشگران خارجی (مطالعه موردی: شهر تبریز). فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال 16. شماره 61.
پاپلی يزدی، محمد حسين و مهدی سقايی، 1386، گردشگری (ماهيت و مفاهيم)، انتشارات سمت، تهران، چاپ دوم.
جانی،سیاوش و دنیابین، فهیمه. 1396. بررسی عوامل موثر بر تعداد و طول اقامت گردشگران ملی:مطالعه بین استانی،مجله ی برنامه ریزی و توسعه گردشگری،سال ششم،شماره 22،پاییز 96،30-53
حسین زاده دلیر، کریم.، پورمحمدی، محمدرضا، مدادی، صمد.1391. ارزیابی پراکنش فضاهای گردشگری تاریخی- فرهنگی و خدمات جانبی آن در شهر تبریز، جغرافیا و برنامه ریزی، شماره 41، صص 94-67.
دائی کریمزاده، سعید. قبادی، سارا. فرودستان، نسیم. 1392. عوامل موثر بر تقاضای گردشگری بینالمللی ایران: رهیافت خود توضیح با وقفههای گسترده (ARDL). فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری. سال 8. شماره 23. صص 131-154.
رضوانی، محمدرضا. مرادی، مهرنوش. 1391. امکان سنجی توسعه گردشگری با رویکرد سیستمی در روستاهای حاشیه کویر میقان اراک. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال یکم. شماره 2. پیاپی 1. صص15-40.
زاهدی، محمد. اکبری، نعمت الله. عمادزاده، مصطفی. خوش اخلاق، رحمان. رنجبریان، بهرام. 1397. شناسایی مولفههای موثر در تقاضا برای سفر به مقاصد گردشگری فرهنگی تاریخی (نمونه پژوهی: اصفهان). اقتصاد شهری، دوره 3. شماره 1. صص 37-42.
مروت، حبیب. سالم، علیاصغر. خادم نعمتاللهی، محبوبه. 1397. شناسایی عوامل موثر بر تقاضای گردشگری خارجی، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی. سال 18. شماره 69. صص 275-306.
یعقوبی منظری، پریسا. آقامیری، سید امیر. 1397. بررسی پیوندهای پسین و پیشین صنعت هتلداری برای افزایش تولید و اشتغال در ایران. فصلنامه گردشگری و توسعه، سال 7. شماره 4. صص 37-18.
Bunruamkaew, KH.; Murayama, Y. ( 2011) Site Sustainability Evaluation for Ecotourism Using GIS and AHP: A Case Study of Surat Thani Province, Thailand, Procedia Social and Behavioral Sciences, 21, P. 269 – 278
Chen, C., Phou, S., (2013), a closer look at destination: Image, Personality, Relationship and Loyalty, Tourism Management, 36(2), pp. 269-278.
Carlos Leitao, Nuno, (2015), “Portuguese Tourism Demand: A Dynamic Panal Data Analysis”, International Journal of Economics and Financial Issues, 5(3), 673-677.
Cater, E. (2000). Ecotourism in the third world; Problems and prospect for sustainability, Tourism Management.
Fennell, D. A. (2006). Introduction Ecotourism, Translated by Jafar Oladi Ghadikolaei. Babolsar: Mazandaran University Press.on
Kuralbayev, A., and ibid. (2017). “Econometrical Analysis of the Demand for Entrance Tourism in Kazakhstan”. International Journal of Economics and Financial Issues, 7(1), 262-268.
Mcintosh,Robert.W,goeldner,Charles Rand R itchie.,R. Brent.(19950. Tourism, Principles, practices, philosophies, United states of America: JOHN wiley & sons,Inc.
Middleton, V., Clarke, J., (2001), marketing in travel and tourism, Third edition.
Seba, JA. (2012) Ecotourism and Sustainable Tourism: New Perspectives and Studies, Apple Academic. Press, Inc. International Standard Book, Number 13: 978.
Sireeranhan, and ibid. (2017). “Modeling the inbound tourism demand in Sri Lanka”, Economics and business statistics, Griffith Business School. Griffith University
Stefanica, M., &Valvian.Gomez. M. 2010. Development, Studies and Scientific Researches-Econimic Edition.15.pp480-486.
Sookmark, S. (2011). An Analysis of International Tourism Demand in Thailand. School of Development Economics, National Institute of Development Administration.