بررسی تطبیقی شاخص های کیفیت زندگی عشایر در دوره های پیش و پس از اسکان ناشی از وقوع سیلاب مورد مطالعه: روستای آزادگان، شهرستان جیرفت
محورهای موضوعی : برنامه ریزی؛ آموزش و مدیریت محیط زیست
محمد امین خراسانی
1
(هیات علمی دانشگاه تهران)
کلید واژه: واژگان کلیدی: کیفیت زندگی, شاخص های محیطی, اسکان عشایر, روستای آزادگان,
چکیده مقاله :
داشتن کیفیت زندگی مطلوب همواره آرزوی بشر بوده و هست. کیفیت زندگی در محیط های روستایی به عوامل زیادی از جمله اشتغال، درآمد مناسب، دسترسی به خدماتی مانند آموزش و بهداشت، سلامت، امنیت اجتماعی وابسته است به طوری که عواملی مانند تراکم کم سکونتگاه های روستایی، کاهش اشتغال و درآمد در بخش کشاورزی، راه های ارتباطی و شبکه حمل و نقل نامناسب و ناکارآمد، اجرای سیاست های لازم برای بهبود کیفیت زندگی روستایی را پیچیده تر کرده است. با این دیدگاه هدف پژوهش حاضر، مطالعه ومقایسه شاخص های کیفیت زندگی قبل از اسکان و حضور در محیط زیست عشایری و بعد از اسکان در روستای آزادگان پس از وقع سیلاب است. روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای- میدانی (پرسشنامه) و جستجو در پایگاه های اینترنتی است. که به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون آماری t نرم افزار SPSS استفاده شده است .یافته های تحقیق نشان می دهد که شاخص های کیفیت زندگی قبل و بعد از اسکان در روستای آزادگان با سطح معناداری کمتر از 05/0 درصد اثرات مثبتی در روستای آزادگان نداشته است. همچنین، نتایج نشان داد مؤلفه های اشتغال و درآمد در روستای آزادگان واقع در شهرستان جیرفت بر اشتغال زایی برای روستائیان تأثیر مثبتی نداشته است که میزان درآمد با ماندگاری گروه های شغلی در روستای آزادگان با سطح معنی داری بیشتر از 99 درصد بوده است.
Having a good quality of life has always been a human desire. Quality of life in rural areas depends on many factors such as employment, adequate income, access to services such as education and health, health, social security so that factors such as low density of rural settlements, reduced employment and income in the agricultural sector, Inadequate and inefficient communication routes and transportation networks have complicated the implementation of policies necessary to improve the quality of rural life. With this view, the purpose of this study is to study and compare the quality of life indicators before settlement and presence in the nomadic environment and after settlement in Azadegan village after the flood. The research method in this research is descriptive-analytical, based on library-field studies (questionnaire) and searching Internet sites. In order to analyze the data, SPSS software t-test was used. The findings show that the quality of life indicators before and after settlement in Azadegan village with a significant level of less than 0.05% had no positive effects in Azadegan village. Also, the results showed that the components of employment and income in Azadegan village located in Jiroft city did not have a positive effect on job creation for the villagers.
1. بریماني، فرامرز؛ بلوچي، عثمان (1392). ارزیابي کيفيت زندگي در نواحي روستایي با استفاده از سامانه های هوشمند (منطق فازی) (مطالعه موردی: دهستان مهبان شهرستان نيك شهر) ، مجله پژوهش¬های روستایي، دوره 1، شماره 9.
2. پورطاهری، مهدي؛ رکن الدین افتخاری، عبدالرضا؛ حسینی، نعمت الله (1390) نقش میراث فرهنگی در کیفیت زندگی ساکنان روستایی، مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان لامرد، فصلنامه فضای جغرافیایی، شماره 33، صص 83-100.
3. رضوانی، محمدرضا؛ منصوریان، حسین (1386). سنجش کیفیت زندگی: بررسی مفاهیم، شاخص ها و مدل ها و ارایه مدل پیشنهادی برای نواحی روستایی. فصلنامه روستا و توسعه، سال یازدهم، شماره 3.
4. رضوانی، محمدرضا؛ شکیبا، علیرضا؛ منصوریان، حسین (1387). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی. فصلنامه رفاه اجتماعی، سال هشتم، شماره 30 .
5. سروش مهر، هما؛ اعظمي، موسي؛ يعقوبي، احمد؛ مهرگان، نادر (1396). ارزيابي کيفيت زندگي روستايي در ايران بر اساس منطق فازي، رفاه اجتماعي، دوره 17، شماره 65.
6. شکویی، حسین (1385). فلسفه های محیطی و مکتب های جغرافیایی، چاپ دوم، انتشارات گیتا شناسی، ص 142.
7. صیدزاده، حیدر؛ رضایی، جعفر (1395). مقایسه وضع درآمدی عشایر اسکان یافته و شناسایی عوامل ایجاد کننده تفاوت¬های درآمدی در دو وضعیت کوچندگی و اسکان در استان ایلام، فصلنامه روستا و توسعه، سال 19، شماره 3.
8. طرح جامع شهرستان جیرفت، سازمان مسکن و شهر سازی، جلد چهارم.
9. طرح هادی روستای آزادگان (1389). سازمان مسکن و شهر سازی جیرفت.
10. فتاحی، أحدالله؛ خراسانی، محمد امین؛ پايدار، ابوذر (1391). کیفیت زندگی و توسعه انسانی، انتشارات انتخاب، تهران.
11. مهدوی، مسعود؛ رضایی، پژمان و قدیری معصوم، مجتبی، (1386)، روستاهای برآمده از اسکان عشایر و چالش¬های آن¬ها، فصلنامه روستا و توسعه، سال 10، شماره 1.
12. مهدوی، مسعود؛ طاهرخوانی، مهدی (1383). کاربرد آمار در جغرافیا، انتشارات قومس، تهران.
13. مرکز آمار ایران (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
14. نجاتی، بهناز؛ حجی پور، محمد؛ میکانیکی، جواد؛ مسینایی نژاد، محمدظاهر؛ ابراهیمی، محمد ابراهیم (1391). اسكان و تحولات اقتصادي – اجتماعي جامعه عشايري (نمونه: كانون آواز در شهرستان درميان)، فصلنامه مطالعات فرهنگي - اجتماعي خراسان، شماره25.
15. Alerstam, T., A. Hedentrom and S. Akesson. (2003). ‘Long-distance migration: evolution and determinants’, Oikos 103: 247–260.
16. Baldwin, Daniel F., Nam P. Suh, and Minoru Shimbo. "Gas dissolution and crystallization in microcellular thermoplastic polyesters." Cellular Polymers 38 (1992): 109-128.
17. Bień, B., & Bień-Barkowska, K. (2016). Objective drivers of sub jective well-being in geriatric inpatients: mobility function and level of education are general predictors of self-evaluated health, feeling of loneliness, and severity of depression symptoms. Quality of Life Re search, 25(12), 3047-3056.
18. Bullock, B. S. and Susie, J. (2004). An Analysis of Technology Use and Quality of Life in a Rural West Texas Community. Austin, University of Texas.
19. Fryxell, J.M. and A.R.E. Sinclair. (1988). ‘Causes and consequences of migration by large herbivores’, Trends in Ecology and Evolution 3, 237–241.
20. Hogan, M. C. et al. (2010). Maternal mortality for 181 countries, 1980–2008: a systematic analysis of progress towards Millennium De velopment Goal 5. The lancet, 375(9726), 1609-1623.
21. Lee, Y.J. (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei, Building and Environment, vol 43 (7), pp: 1205–1215.
22. Life Assessment? A Case Study Using the Short from 36 In A Rural Chinese Population'', Springer Science, Busines Media: 31-36.
23. Liu, C; Ningxiu, L; Xiaohui, R; Danping, L, (2009). ''Is Traditional Rural Lifestyle a Barrier for Quality of
24. Niner, Pat, Housing Studies, Vol. 19, No. 2, 141–159, March 2004.
25. Rudi Matthee (2017). Nomad Military Power in Iran and Adjacent Areas in the Islamic Period, Iranian Studies, 50:5, 745-748.
26. Santos, L. and Martins, I. (2007): Monitoring Urban Quality of Life: The Porto experience, Social Indicators Research, 80.
27. Schimmel, J. (2009). Development as happiness: The subjective perception of happiness and UNDP’s analysis of poverty, wealth and development. Journal of Happiness Studies, 10(1), 93-111.
پژوهش و فناوری محیط زیست،1400 6(9)، 47-60
| |||
بررسی تطبیقی شاخصهای کیفیت زندگی عشایر در دوره‌های پیش و پس از اسکان ناشی از وقوع سیلاب (مورد مطالعه: روستای آزادگان، شهرستان جیرفت)
|
محمد امین خراسانی11، حمید افشاری2، علی محمدی3
|
1- استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران 2- دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران 3- کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران |
چکیده |
داشتن کیفیت زندگی مطلوب همواره آرزوی بشر بوده و هست. کیفیت زندگی در محیط‌های روستایی به عوامل زیادی از جمله اشتغال، درآمد مناسب، دسترسی به خدماتی مانند آموزش و بهداشت، سلامت، امنیت اجتماعی وابسته است به طوری که عواملی مانند تراکم کم سکونتگاههای روستایی، کاهش اشتغال و درآمد در بخش کشاورزی، راه‌های ارتباطی و شبکه حمل و نقل نامناسب و ناکارآمد، اجرای سیاست‌های لازم برای بهبود کیفیت زندگی روستایی را پیچیده‌تر کرده است. با این دیدگاه هدف پژوهش حاضر، مطالعه ومقایسه شاخصهای کیفیت زندگی قبل از اسکان و حضور در محیط زیست عشایری و بعد از اسکان در روستای آزادگان پس از وقع سیلاب است. روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ی میدانی (پرسشنامه) و جستجو در پایگاه‌های اینترنتی است. که بهمنظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون آماری t نرم‌افزار SPSS استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که شاخصهای کیفیت زندگی قبل و بعد از اسکان در روستای آزادگان با سطح معناداری کمتر از 05/0 درصد اثرات مثبتی در روستای آزادگان نداشته است. همچنین، نتایج نشان داد مؤلفه‌های اشتغال و درآمد در روستای آزادگان واقع در شهرستان جیرفت بر اشتغال‌زایی برای روستائیان تأثیر مثبتی نداشته است که میزان درآمد با ماندگاری گروه‌های شغلی در روستای آزادگان با سطح معنی‌داری بیشتر از 99 درصد بوده است. |
كليد واژه‌ها: کیفیت زندگی، شاخصهای محیطی، اسکان عشایر، روستای آزادگان |
[1] *پست الکترونیکی نویسنده مسئول: khorasani_ma@ut.ac.ir
Journal of Environmental Research and Technology, 6(9)2021. 47-60
|
Comparative study of nomadic quality of life indicators in the pre- and post -accommodation periods caused by floods (Case study: Azadegan village, Anbarabad County) Mohammad Amin Khorasani11*, Hamid Afshari2 , Ali Mohammadi3
1- Assistant Professor of Geography and Rural Planning, University of Tehran, Tehran, Iran 2- PhD Cadidate in Geography and Rural Planning, University of Zanjan, Zanjan, Iran 3- Student of Geography and Rural Planning, University of Tehran, Tehran, Iran |
Abstract Having a good quality of life is always a human desire. Quality of life in rural areas depends on many factors such as employment, adequate income, access to services such as education and health, health and social security. So that, factors such as low density of rural settlements, reduced employment and income in the agricultural sector, inadequate and inefficient communication routes and transportation networks have complicated the implementation of policies necessary to improve the quality of rural life. With this view, the purpose of this study is comparing the indicators of life quality before settlement and presence in the nomadic environment and after settlement in Azadegan village after the flood. The research method in this research is descriptive-analytical, based on library-field studies (questionnaire) and searching Internet sites that, in order to analyze the data, the t-test of SPSS software was used. The findings show that the quality of life indicators before and after settlement in Azadegan village with a significant level of less than 0.05% had no positive effects in Azadegan village. Also, the results showed that the components of employment and income in Azadegan village located in Jiroft city did not have a positive effect on job creation for the villagers; that the amount of income with the retention of occupational groups in Azadegan village with a significant level was more than 99%. |
Keywords: Quality of life, environmental indicators, nomad’s accomodation, Azadegan village |
|
[1] * Corresponding author E-mail address: khorasani_ma@ut.ac.ir
مقدمه
الگوی زیستی و مدل معیشتی جمعیت ایران از دیرباز تاکنون، متشکل از سه شیوه زیستی شامل: شهرنشینی، روستانشینی و کوچ نشینی بوده است (نجاتی و همکاران، 1392، 126) .آمایش سرزمین و توسعه کشور نیازمند توجه به همگی زیستگاههای بشری (شهری، روستایی و عشایری) است. در این میان زیستگاههای عشایری به دلیل شرایط زندگی متفاوتی که دارند، در محرومیت بیشتری به سر میبرد. به همین دلیل برای برنامهریزی بهتر و سامان دهی این قشر از جامعه ایران بحث اسکان عشایر در از دوره پهلوی اول با نگرش سیاسی شروع شده و تا برنامه چهارم توسعه (1384 تا 1388) با نگرش توسعه مطرح شده است (صیدزاده و رضایی، 1395، 78؛ مهدوی و طاهرخانی، 1383، 41؛ نصیری و همکاران، 1391، 44). در کشورهای دارای اقلیم نیمه خشک همانند ایران، ساماندهی عشایر به منظور حفظ اکوسیستم بسیار مهم و حیاتی است (Fryxell & Alerstam et al. 2003; Sinclair, 1988). ذکر این نکته در اینجا ضروری است که در طی تاریخ کشور عشایر همواره یک قدرت نظامی مستحکم برای حفظ کشور بودهاند (Rudi, 2017). بنابراین، باید برای ساماندهی این قشر مهم جامعه اقامتگاههای مناسب زندگی عشایری ایجاد شود (Niner, 2004). بطور کلی یکی از مباحث مهمی که همواره در دهههای اخیر مطرح بوده، ساماندهی عشایر در کشور است. این ساماندهی دارای اهداف مختلف اقتصادی، اجتماعی و ... است. با اولویت یافتن اهداف اجتماعی در پارامترهای توسعه و تدوین این اهداف در قالب برنامههای توسعه، به تدریج نگرش انسانی و جامعه شناختی پیرامون کیفیت زندگی به ادبیات توسعه راه یافته است (فتاحی و همکاران، 1391: 8). بهبود و ارتقای کیفیت زندگی هم در جامعه میزبان و هم در جامعه مهمان باید صورت گیرد.
شاخص تعیین كنندة پیشرفت یك اجتماع، كیفیت زندگی است كه دربرگیرنده مهمترین عواملی است كه بیانگر چگونگی زیستن افراد در یك جامعه و رفاه شخصی افراد است (Bień and Barkowska, 2016). شاید به همین دلیل است که در چند دهۀ اخیر، شناسایی، ارزیابی و بهبود کی زندگی جزء اهداف اصلی همگی دستاندرکاران توسعه (دولت، بخش خصوصی و مردم) بوده است. زیرا این مهم می‌تواند در شناسایی نواحی مسأله‌دار، علل نارضایتی مردم، اولویت‌های شهروندان در زندگی، تأثیر فاکتورهای اجتماعی- جمعیتی برکیفیت زندگی و پایش و ارزیابی کارایی سیاستها و اهداف بلند مدت تاثیر مثبتی داشته باشد (santos & Martins, 2007). کیفیت زندگی به دلیل اینکه متأثر از عناصر مهمی همچون زمان، مکان و همچنین ارزشهای اجتماعی و فردی بوده، مفهومی بسیار گسترده و پیچیده است (فتاحی و همکاران، 1391: 8؛ Baldwin et al, 1992: 1). این گستردگی و پیچیدگی در نواحی روستایی به‌دلیل وجود عواملی مانند مقیاس کوچک و تراکم کم سکونتگاههای روستایی، کمبود اشتغال و درآمد، انزوای جغرافیایی آنها، راه ارتباطی و در‌نهایت شبکه حمل‌ونقل نامناسب و ناکارامد، افزایش یافته است (رضوانی و منصوریان، 1386: 5). لذا، موفقیت در برنامه ریزی بهمنظور بهبود کیفیت زندگی و پیشرفت مکانها، در گرو دادن نقش فعال (نه انفعالی) به جامعه هدف است (پایدار وهمکاران، 1390: 2). حامعه هدف در این تحقیق روستا است. به‌دلیل شرایط خاص زندگی در نواحی روستایی، وابستگی امنیت غذایی مردم کشور به روستا و محل تولید محصولات استراتژیک از مهمترین توجهات برنامهریزان توسعه، بهبود کیفیت زندگی افراد ساکن روستا بوده، بهطوریکه هدف تمامی برنامههای ملی و بینالمللی توسعه، در قالب توسعه کشاوری- روستایی و بهبود معیشت خانوار، افزایش کیفیت زندگی است (Hogan, 2010).
تحقيقات و مطالعات اخير کيفيت زندگي بر دو روششناسي عمده متمرکزند: در روششناسي اول، از شاخصهاي اجتماعي و اقتصادي قابل سنجش براي تعيين ميزان و چگونگي تأمين نيازهاي انساني استفاده میشود؛ و در روششناسي دوم، بر اساس گزارشهای شخصي افراد از تجارب زندگي خود- که کیفیت ذهني ناميده ميشود- سطح رضايتمندي آنها مورد بررسي قرار میگيرد (رضوانی و منصوریان، 1386: 2). بنابراین، تحقیق حاضر با هدف مطالعه و مقایسه شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی در روستای آزادگان قبل و بعد از اسکان عشایر پرداخته است. بنابراین فرضیههای تحقیق به شرح ذیل است.
1- بین شاخصهای کیفیت زندگی قبل و بعد از اسکان در روستای آزادگان رابطه معناداری وجود دارد.
2- بین اشتغال و درآمد به عنوان یکی از شاخصهای کیفیت زندگی بعد از اسکان نسبت به قبل در این روستا رابطه معناداری وجود دارد.
در خصوص ضرورت و اهمیت تحقیق باید گفت، بررسی کیفیت زندگی افراد می‌تواند علل نارضایتی مردم در هر مکان را از دیدگاه خودشان سنجیده که این حالت، نوعی مشارکت مردم محسوب میشود و در این راستا برنامهریزان و کارگزران دولتی می‌توانند خدماتی متناسب با نیاز آنها را ارائه دهند و همچنین از هدر رفتن هزینه‌ها سرمایه‌ها و خدمات بی‌ربط جلوگیری نمایند.
رضوانی و منصوریان (1386)، در مقاله‌ای به بررسی مفاهیم، شاخصها، مدلها و ارائه مدل پیشنهادی برای نواحی روستایی می‌پردازد؛ و نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می‌دهد سنجش کیفیت زندگی در نواحی روستایی پدیده‌ای پیچیده است که بدین منظور، باید شرایط مکانی و زمانی توأمان مورد توجه قرار گیرد. رضوانی و همکاران (1387)، در پژوهشی که به بررسی تأثیر گردشگری خانه‌های دوم بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی بخش رودبار قصران می‌پردازد نشان می‌دهد که گردشگری خانه‌های دوم نقش مؤثری بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی داشته است و همچنین در خصوص اثرات گردشگری خانه‌های دوم بر قلمروهای کیفیت زندگی نشان دهنده آن است که جزء در قلمرو مسکن در دیگر قلمروها تفاوت معناداری بین روستاهای مورد مطالعه وجود دارد. پورطاهری و همکاران (1390)، در تحقیقی با عنوان "ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی