بررسی عدالت فضایی در شهر با تأکید بر توزیع خدمات شهری، مطالعه¬ی موردی: شهر بندرانزلی
محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری و محلیآزیتا پورمراد 1 * , مجید یاسوری 2
1 -
2 - استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه گیلان
کلید واژه: عدالت فضایی, توزیع خدمات شهری, ویکور, بندرانزلی,
چکیده مقاله :
از عوامل موثر در توسعه‌ی شهر میتوان عدالت فضایی را نام برد. عدالت فضایی ارتباط دهنده عدالت اجتماعی و فضاست. آنچه در مدیریت شهری اهمیت دارد، توزیع مناسب خدمات شهری است. این امر به تحقق‌پذیری عدالت فضایی در شهر کمک می‌کند. پژوهش حاضر، با هدف بررسی عدالت فضایی در شهر با تأکید بر توزیع خدمات شهری در شهر بندرانزلی صورت گرفت. این مطالعه، از نظر ماهیت، کاربردی و از لحاظ روش مطالعه، توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز برای انجام این پژوهش بهصورت کتابخانهای و با استفاده از مراجعه به مراکز و سازمان‌های مربوطه جمعآوری شدند. بهمنظور تجزیه و تحلیل دادهها، از شاخص‌هایی همچون سرانه، شعاع عملکرد، ضریب پراکندگی و بهمنظور سطح بندی نواحی شهر بندرانزلی از نظر دسترسی به امکانات و خدمات از تکنیک ویکور استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که با توجه به عواملی، مانند: سیاستگذاری‌ها، عدم هماهنگی جمعیت و خدمات، توزیع نامتعادل خدمات در محلات، شعاع دسترسی و.... بیشترین میزان پراکندگی کاربریها در سطح شهر، مربوط به کاربری فضای سبز و پس از آن کاربری بهداشتی-درمانی است و کمترین میزان ضریب پراکندگی نیز، مربوط به کاربری آموزشی و پس از آن تجاری-خدماتی است. یافته‌ها براساس نتایج حاصل از آزمون ویکور، برخوردارترین ناحیه از خدمات عمومی شهری ناحیهی 5 است. پس از آن نیز، بهترتیب نواحی 2، 6، 4، 3، 8، 9، 7 و 1 در رتبههای بعدی قرار دارند.
Spatial justice can be mentioned as one of the effective factors in the development of the city. Spatial justice connects social justice and space. What is important in urban management is the proper distribution of urban services. This helps to realize spatial justice in the city. The aim of this study was to investigate spatial justice in the city with emphasis on the distribution of urban services (Case study: Bandar Anzali city). The present study is applied in nature and descriptive-analytical in terms of study method. The information required for this research was collected in the form of a library and by referring to the relevant centers and organizations. In order to analyze the data, indicators such as per capita, yield radius, dispersion coefficient and in order to stratify the areas of Bandar Anzali city in terms of access to facilities and services Vikor model were used. After that, districts 2, 6, 4, 3, 8, 9, 7 and 1 are ranked next, respectively. The results of the research showed that the highest dispersion rate is related to green space use and then health use and the lowest dispersion coefficient is related to educational and then commercial-service use. But according to the results of the Vikor test, District 5 has the most urban public services.
اسکندري نوده، محمد، خوشدلان، مژگان (1391)، تحلیل فضایی پراکندگی جمعیت و توزیع خدمات در شهر بندرانزلی براساس مدل تاپسیس ، جغرافیا و پایداري محیط، شماره (3) ، 25-44.
تابعی، نادر، موحد، علی، تولایی، سیمین، کمانوردی کجوری، موسی (1396)، بررسی نقش عدالت فضایی در مدیریت شهری (محدوده¬ی مطالعه: محلات منطقۀ 6 تهران، فصلنامه¬ی علمی پژوهشی برنامه¬ریزی فضایی (جغرافیا)، 6 (2)، 23-36.
حاتمی¬نژاد، حسین، منوچهری میاندوآب، ابراهیم، حاتمی¬نژاد، حجت (1391)، شهر و عدالت اجتماعی: تحلیلی بر نابرابریهای محله‌ای (مطالعه¬ی موردی: محله‌های قدیمی شهر میاندوآب)، مجله پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 80، 63-41.
خاکپور، براتعلی، صیادسالار، یاسین، معمری، ابراهیم، سعیدی عبدل¬آبادی، احمد (1397)، پایش فضای شهری با رویکرد عدالت فضایی (پژوهش موردی: مناطق13¬گانه¬ی کلانشهر مشهد)، کاوش¬های جغرافیایی مناطق بیابانی، سال ششم، شماره دوم، پاییز و زمستان، 187-214.
شکوئی، حسین (1386)، اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، جلد اول، چاپ نهم، تهران: انتشارات گیتاشناسی.
عبدي، علی، رحمانی، بیژن، تاج، شهره (1398)، تحلیل نابرابری¬های فضایی توزیع خدمات شهري از منظر عدالت فضایی مطالعه¬ی موردي: شهرستان قرچک، جغرافیای فضای گردشگري، دوره نهم، شماره 33، صفحه 69 -88.
فنی، زهره (1388)، بررسی ابعادی از تحولات جغرافیای فرهنگی شهر (مطالعه¬ی موردی: مناطق 1 و 12 شهر تهران)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 68،54-37.
معصومی اشکوری، حسن (1385)، اصول و مبانی برنامهریزی منطقه‌ای، چاپ سوم، تهران: انتشارات پیام.
Cho, C. M. (2004). Study on effects of resident-perceived neighborhood boundaries on public services accessibility & its relation to utilization: using Geographic Information System, focusing on the case of public parks in Austin, Texas (Doctoral dissertation, Texas A&M University).
Hu, P., Liu, Z., & Lan, J. (2018). Equity and efficiency in spatial distribution of basic public health facilities: a case study from Nanjing metropolitan area. Urban Policy and Research, 37(2), 243-266.
Kim, S (2008), Spatial Inequality and Economic Development: Theories, Facts, and Policies, The World Bank.
Opricovic, S, Tzeng, G. (2004), Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operational Research 156, 445-455.
Tang, B. S. (2017). Explaining the inequitable spatial distribution of public open space in Hong Kong. Landscape and Urban Planning.
Wu, L., & Kim, S. K. (2020). Exploring the equality of accessing urban green spaces: A comparative study of 341 Chinese cities. Ecological Indicators, 121, 107080.
پژوهش و فناوری محیط‌زیست، 1403،(15)9، 165-183
| |||
بررسی عدالت فضایی در شهر با تأکید بر توزیع خدمات شهری، مطالعهی موردی: شهر بندرانزلی |
|
| |
1- کارشناسی ارشد، جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران 2- دکتری، جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران | |
چکیده | اطلاعات مقاله |
از عوامل موثر در توسعه‌ی شهر میتوان عدالت فضایی را نام برد. عدالت فضایی ارتباط دهنده عدالت اجتماعی و فضاست. آنچه در مدیریت شهری اهمیت دارد، توزیع مناسب خدمات شهری است. این امر به تحقق‌پذیری عدالت فضایی در شهر کمک می‌کند. پژوهش حاضر، با هدف بررسی عدالت فضایی در شهر با تأکید بر توزیع خدمات شهری در شهر بندرانزلی صورت گرفت. این مطالعه، از نظر ماهیت، کاربردی و از لحاظ روش مطالعه، توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز برای انجام این پژوهش بهصورت کتابخانهای و با استفاده از مراجعه به مراکز و سازمان‌های مربوطه جمعآوری شدند. بهمنظور تجزیه و تحلیل دادهها، از شاخص‌هایی همچون سرانه، شعاع عملکرد، ضریب پراکندگی و بهمنظور سطح بندی نواحی شهر بندرانزلی از نظر دسترسی به امکانات و خدمات از تکنیک ویکور استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که با توجه به عواملی، مانند: سیاستگذاری‌ها، عدم هماهنگی جمعیت و خدمات، توزیع نامتعادل خدمات در محلات، شعاع دسترسی و.... بیشترین میزان پراکندگی کاربریها در سطح شهر، مربوط به کاربری فضای سبز و پس از آن کاربری بهداشتی-درمانی است و کمترین میزان ضریب پراکندگی نیز، مربوط به کاربری آموزشی و پس از آن تجاری-خدماتی است. یافته‌ها براساس نتایج حاصل از آزمون ویکور، برخوردارترین ناحیه از خدمات عمومی شهری ناحیهی 5 است. پس از آن نیز، بهترتیب نواحی 2، 6، 4، 3، 8، 9، 7 و 1 در رتبههای بعدی قرار دارند. | نوع مقاله: پژوهشی تاریخ دریافت: 30/02/1403 تاریخ پذیرش: 26/08/1403 دسترسی آنلاین: 30/09/1403
كليد واژه‌ها: عدالت فضایی، توزیع خدمات شهری، ویکور، بندرانزلی |
| |
[1] *پست الکترونیکی نویسنده مسئول: azita.pormorad@yahoo.com
Journal of Environmental Research and Technology, 9(15)2024. 165-183
|
Study of Urban Spatial Justice with an Emphasis on Distribution of urban services, Case study: Bandar anzali city
Azita Pourmorad1*, Majid Yasouri2*1 1- MSc, Geography and Urban Planning, Faculty of literature and Humanities, Guilan University, Rasht, Iran 2- PhD, Geography and Rural Planning, Department of Geography and Rural Planning, Faculty of literature and Humanities, Guilan University, Rasht, Iran | ||
Article Info | Abstract | |
Article type: Research Article
Keywords: Spatial Justice, Distribution of Urban Services, Vikor, Bandar Anzali | Spatial justice can be mentioned as one of the effective factors in the development of the city. Spatial justice connects social justice and space. What is important in urban management is the proper distribution of urban services. This helps to realize spatial justice in the city. The aim of this study was to investigate spatial justice in the city with emphasis on the distribution of urban services (Case study: Bandar Anzali city). The present study is applied in nature and descriptive-analytical in terms of study method. The information required for this research was collected in the form of a library and by referring to the relevant centers and organizations. In order to analyze the data, indicators such as per capita, yield radius, dispersion coefficient and in order to stratify the areas of Bandar Anzali city in terms of access to facilities and services Vikor model were used. After that, districts 2, 6, 4, 3, 8, 9, 7 and 1 are ranked next, respectively. The results of the research showed that the highest dispersion rate is related to green space use and then health use and the lowest dispersion coefficient is related to educational and then commercial-service use. But according to the results of the Vikor test, District 5 has the most urban public services.
| |
| ||
[1] * Corresponding author E-mail address: azita.pormorad@yahoo.com
مقدمه
شهر، موجود زنده‌ای است که می‌تواند زمینهساز رشد و تعالی ساکنان و یا سقوط شخصیتی آنها شود و خدمات و امکانات شهری در این راستا نقشی بزرگ ایفا می‌کنند و بایدبهعنوان فرصت‌هایی در شهرها بهصورت برابر و عادلانه توزیع شوند تا عدالت اجتماعی، اقتصادی و فضایی در مناطق شهری برقرار شود (تابعی و همکاران، 1396). در بستر این دوگانگی، فضای مطلق شهر به دو حوزه‌ی برخوردار از خدمات شهری و حوزه‌های نابرخوردار تقسیم میشود. پراکنش نامناسب فضایی زمینه ساز بی عدالتی اجتماعی است. هزینه‌های دسترسی به خدمات شهری، مکانیابی نامناسب فضایی، هزینه‌های همسایگی با واحدهای آلوده کننده و ... باعث نابرابری اجتماعی- اقتصادی و فضایی جمعیت شهری میشود. همچنین ارزش اقتصادی فضای نسبی زمین نیز متأثر از پراکنش فضایی خدمات است به گونه‌ای که در مناطق شهری برخوردار، ارزش قطعات زمین نسبت به حوزه‌های نابرخوردار دو چندان میشود و از این رهگذر نیز صاحبان املاک و مستغلات در یک عرصه‌ی رقابتی نابرابر قرار می‌گیرند (روستایی و همکاران، 1392: 82-83). توزیع نامناسب و نابرابر خدمات در شهرها به علت جا ماندن توسعه شهر از رشد آن، در حال حاضر یکی از چالش‌های مدیریت شهری در پاسخگویی به شهروندان است. با بررسی میزان نابرابری‌ها در توزیع خدمات و شناسایی الگوی فضایی بی عدالتی در سطح شهری میتوان پی برد که کدام یک از خدمات در وضعیت نامناسب تری هستند و بی عدالتی‌ها بیشتر در کدام بخش و محله ی شهری تمرکز یافته است؛ تا از این طریق مدیریت شهری با عمل آگاهانه در توزیع فضایی خدمات عمومی و منافع اجتماعی، نابرابریهای فضایی را کاهش داده و کیفیت زندگی را ارتقاء و توسعه پایدار شهری را تضمین کند (داداش‌پور، 1390: 2-3).
بندرانزلی نیز مانند دیگر شهرهای کشور با مسئله خدمات شهری مواجه است . از جمله این مشکلات میتوان به عدم هماهنگی بین جمعیت و خدمات، توزیع نامناسب خدمات بین محلات، عمر بالای برخی خدمات، کیفیت نامطلوب خدمات، عدم رعایت شعاع دسترسی خدمات و ... اشاره کرد. در راستای بهبود مشکلات مذکور پژوهش حاضر، بهدنبال بررسی توزیع خدمات در نواحی مختلف شهر با هدف برقراری عدالت فضایی صورت پذیرفته است و مسئله‌ی اصلی تحقیق به این صورت مطرح می‌گردد که آیا خدمات شهری در شهر بندرانزلی به صورت عادلانه توزیع شده است؟
دادهها با استفاده از اطلاعات طرح جامع و تفصیلی و سایر اسناد موجود، جمعآوری شد و توزیع فضایی خدمات عمومی موردنظر در بین نواحی، استخراج شده و سپس، با درنظر گرفتن مؤلفه‌هایی چون جمعیت و مساحت، ابتدا سرانهی خدمات، محاسبه شده و سپس، نواحی، رتبهبندی و اولویتدهی شدند. از روشهای ضریب پراکندگی برای بررسی میزان پراکندگی و مدل ویکور1 برای رتبهبندی و اولویتدهی توزیع امکانات در سطح ناحیه استفاده شده است. در سالهای اخیر، پژوهشهای دیگری در سراسر دنیا در ارتباط با این موضوع انجام شده است که در ادامه، به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد. لانگ فنگ وو و سانگ کیوم کیم2 در سال 2020، مقاله‌ای تحتعنوان "بررسی عدالت در دسترسی به فضای سبز شهری" انجام دادهاند. این تحقیق، دسترسی ناعادلانه به فضاهای سبز شهری را بهوسیلهی بسط دادن دو شاخص ضریب جینی در سراسر 341 شهر چین مقایسه می‌کند. تجزیه و تحلیل رگرسیون نشان میدهد، برابری فضای سبز بهطورقابلتوجهی مربوط به GDP (تولید ناخالص داخلی) سرانه، تراکم جمعیت و مساحت زمین شهری است (وو و کیم،2020). هو و همکاران3 در سال 2018،مقاله‌ای با عنوان" عدالت و کارایی در توزیع فضایی امکانات اولیهی بهداشت عمومی" انجام دادهاند. نتایج، نشاندهنده‌ی عدالت و کارایی نسبتاً بالا در قسمت‌های مرکزی، نسبت به حاشیهی شهر و مناطق روستایی میباشد (هو و همکاران، 2018). تانگ4در سال 2017، مقاله‌ای با عنوان" آیا توزیع فضای بازعمومی در هنگ‌کنگ عادلانه است؟" به چاپ رسانیده است. نتایج نشان میدهد که دسترسی به فضای باز بهصورت عادلانه نبوده است و بسیاری از پارکها و زمین‌های بازی عمومی بهعنوان فضای باز درنظر گرفته نشده‌اند و دولت برای این مناطق، تأمین فضای باز را در اولویت قرار میدهد که این‌کار در نهایت، نابرابری را بیشتر می‌کند (تانگ،2017). خاکپور و همکاران در سال 1397، مقاله‌ای تحت عنوان" پایش فضای شهری با رویکرد عدالت فضایی" در مجلهی کاوشهای جغرافیایی مناطق بیابانی در دانشگاه فردوسی مشهد به چاپ رساندند. نتایج تحقیق نشان میدهد که نابرابری فضایی فاحشی در مناطق کلانشهر مشهد، وجود دارد (خاکپور و همکاران،1397). رحمانی و همکاران در سال (1395) مقاله‌ای با عنوان" تحلیل نابرابریهای فضایی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی" در شهرستان قرچک انجام دادهاند. نتایج تحقیق نشاندهنده‌ی توزیع ناعادلانهی امکانات و خدمات در شهر بوده است (رحمانی و همکاران، 1395). با مطالعه پیشینه تحقیق شاخصهای ارزیابی عدالت فضایی کاربری خدمات شهری گردآوری شدند. در پژوهش پیشرو، جامعهی آماری،نواحی 9گانه شهر بندرانزلی است. بر این اساس، دادهها و اطلاعات آماری براساس سرشماری سال 1395 و اطلاعات مربوط به دادههای مکانی از نقشهها و دادههای طرح جامع شهر انزلی1392و بلوکهای آماری 1395 استفاده شده است. برمبنای اصول و معیار حاکم بر روش تحقیق در علم جغرافیا، در این پژوهش، برای گردآوری دادهها و آمار و منابع موردنیاز از روش مطالعات اسنادی استفاده شده است. به این ترتیب، اسناد و مدارک علمی از طریق مطالعات کتابخانهای برای بررسی موضوع تحقیق از نظر ملاحظات نظری سوابق مطالعات (درجهت شناخت تئوریهای موجود، روشهای مطالعاتی و انتخاب بهترین روش تحقیق) و نیز، استخراج کلیهی آمار و اطلاعات جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی و ... شهر بندرانزلی با مراجعه به مراکز اطلاعرسانی و تحقیقاتی استفاده شده است. همچنین،بهمنظور تشخیص کمبودهای آماری، بعد از مطالعات کتابخانهای و میدانی، دادهها سازماندهی و بروزرسانی شده و بانک اطلاعاتی در سطح شهر بندرانزلی تهیه شد.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از نظر ماهیت، کاربردی و ازلحاظ روش مطالعه، توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات موردنیاز برای انجام این پژوهش به صورت کتابخانهای و با استفاده از مراجعه به مراکز و سازمان‌های مربوطه جمعآوری شد. برای تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از اطلاعات طرح جامع و تفصیلی و سایر اسناد موجود، توزیع فضایی خدمات عمومی مورد نظر در بین نواحی استخراج شده و سپس با در نظر گرفتن مؤلفه‌هایی چون جمعیت و مساحت، ابتدا سرانهی خدمات محاسبه شده و سپس نواحی رتبهبندی و اولویتدهی شدند. از روش ویکور (VIKOR) برای رتبهبندی و اولویتدهی توزیع امکانات و خدمات در سطح ناحیه استفاده خواهد شد.
براساس پیشنهاد طرح جامع شهری، شهر بندرانزلی به سه بخش غازیان، بندرانزلی و میانپشته و به 9 ناحیه و تعدادی محله تقسیم شده است. از آنجایی که واحد تحلیل در این پژوهش در سطح نواحی میباشد، لذا، در ادامه به معرفی نواحی 9 گانه شهر بندرانزلی براساس آمار بلوکهای جمعیتی 1395 پرداخته شده است. باتوجه به هدف تحقیق و با مطالعه پیشینه تحقیق اقدام به تدوین شاخصهای ارزیابی عدالت فضایی خدمات عمومی ارائه شده است.
جدول (1) شاخصهای ارزیابی عدالت فضایی خدمات عمومی
ردیف | معیار |
1 | آموزشی |
2 | تجاری-خدماتی |
3 | بهداشتی-درمانی |
4 | اداری-انتظامی |
5 | مذهبی فرهنگی |
6 | گردشگری-پذیرایی |
7 | فضای سبز |
8 | ورزشی |
منبع :مطالعات نگارنده
جدول (2) مشخصات نواحی 9 گانه شهر بندرانزلی
شماره ناحیه | مساحت (هکتار) | جمعیت (1395) | تعداد واحد مسکونی (1395) |
1 | 6/270 | 2186 | 737 |
2 | 07/430 | 8353 | 2684 |
3 | 3/255 | 16083 | 5377 |
4 | 91/477 | 16653 | 5719 |
5 | 7/525 | 11444 | 3681 |
6 | 65/150 | 16066 | 5714 |
7 | 8/324 | 22100 | 7312 |
8 | 48/418 | 20417 | 6782 |
9 | 67/204 | 5262 | 1741 |
جمع | 18/3058 | 118564 | 39747 |
منبع: بلوکهای آماری سال 1395
همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود، بیشترین مساحت در نواحی شهر بندرانزلی مربوط به ناحیهی 5 با 7/525 هکتار و کمترین مساحت مربوط به ناحیهی 6 با 65/150 هکتار است. همچنین، بیشترین میزان جمعیت در ناحیه 7 با 22100 نفر و کمترین میزان جمعیت در ناحیه 1 با 2186 نفراست. علاوهبرآن، بیشترین تعداد واحد مسکونی در ناحیهی 7 با 7312 واحد و کمترین میزان آن در ناحیهی 1 با 737 واحد مسکونی در سال 1395 بوده است.
شکل (1) ناحیهبندی شهر بندرانزلی (منبع: نگارنده)
شهر بندرانزلی با مساحت 31/49 کیلومتر مربع شامل مجموعهای از فعالیتها و کاربریهای مختلف است. کاربری مسکونی شامل تمامی الگوهای مسکن، پهنهای به وسعت 9/784 هکتار از سطح شهر را به خود اختصاص داده است. تعداد قطعات اختصاصیافته به کاربری مسکونی 25425 قطعه است. بهاینترتیب، سرانهی کاربری مسکونی در شهر بندرانزلی 20/66 متر مربع به ازای هر نفر است. همچنین، وسعت کاربری تجاری در شهر بندرانزلی 9/30 هکتار است و سرانهی 61/2 متر مربع به ازای هر نفر را بهدست میدهد. تعداد قطعات اختصاصیافته به کاربری تجاری در سطح شهر 3705 قطعه است. باتوجه به اینکه شهر بندرانزلی یک شهر توریستی است، لازم به ذکر است که وسعت کاربری گردشگری در این شهر 6/44 هکتار و سرانهی آن 76/3 مترمربع است. کاربریهای مذهبی-فرهنگی، اداری-انتظامی و آموزشی نیز، بهترتیب مساحتی معادل 6/11، 51 و 4/25 هکتار از شهر را به خود اختصاص دادهاند. کاربری بهداشتی-درمانی، ورزشی، فضای سبز، تأسیسات و تجهیزات شهری، کارگاهی- صنعتی، اراضی کشاورزی و باغی و تالاب نیز از سایر کاربریهای مهم در شهر بندرانزلی است که هر کدام بخشی از شهر را شامل میشوند. برایناساس، جدول زیر تعداد، مساحت، درصد و سرانهی هر کدام از کاربریهای موجود در شهر بندرانزلی را به تفکیک دو بخش انزلی و غازیان نشان میدهد.
جدول (3) سطوح کاربریهای مختلف، تعداد و درصد آنها در بخشهای انزلی و غازیان در سال 1395
کاربری | انزلی | غازیان | کل شهر | سرانه استاندارد شورای عالی معماری و شهرسازی (برای شهرهای بین 50 تا 250 هزار نفر) | |||||||
تعداد | مساحت | سرانه | تعداد | مساحت | سرانه | تعداد | مساحت | درصد | سرانه | ||
14453 | 3933792 | 24/52 | 10972 | 3916026 | 49/90 | 25425 | 7849822 | 66/25 | 20/66 | کمتر از 40 متر مربع | |
تجاری- خدماتی | 2333 | 187756 | 49/2 | 1372 | 111284 | 57/2 | 3705 | 309817 | 01/1 | 61/2 | کمتر از 5/2 متر مربع |
اداری- انتظامی | 65 | 317242 | 21/4 | 29 | 192546 | 44/4 | 94 | 509791 | 66/1 | 29/4 | 2-1 |
مذهبی- فرهنگی | 37 | 87603 | 16/1 | 17 | 28355 | 65/0 | 54 | 115962 | 37/0 | 97/0 | 25/1- 6/0 |
آموزشی | 57 | 139299 | 85/1 | 43 | 114987 | 65/2 | 118 | 254291 | 83/0 | 14/2 | 5-2 |
42 | 71332 | 94/0 | 20 | 10974 | 25/0 | 62 | 82309 | 26/0 | 69/0 | 1- 5/1 | |
تأسیسات و تجهیزات | 64 | 197902 | 62/2 | 42 | 94469 | 18/2 | 106 | 292375 | 95/0 | 46/2 | 2/1- 5/2 |
20 | 114983 | 52/1 | 51 | 185133 | 27/4 | 71 | 300120 | 98/0 | 53/2 | بیشتر از 8 متر مربع | |
ورزشی | 31 | 159028 | 11/2 | 17 | 67946 | 57/1 | 48 | 226977 | 74/0 | 91/1 | 1- 5/1 |
گردشگری و پذیرایی | 115 | 340993 | 52/4 | 43 | 105027 | 42/2 | 158 | 446024 | 45/1 | 76/3 | 1/0- 5/1 |
حمل و نقل و انبارداری | 86 | 135731 | 80/1 | 132 | 1049530 | 25/24 | 218 | 1185266 | 87/3 | 99/9 | کمتر از 20 متر مربع |
59 | 54778 | 72/0 | 83 | 123837 | 86/2 | 142 | 178621 | 58/0 | 50/1 | 8-6 | |
کشاورزی، باغداری و دامپروری | 269 | 3027884 | 21/40 | 314 | 2867017 | 25/66 | 583 | 5894905 | 27/19 | 71/49 | وضع موجود |
منابع طبیعی | 136 | 2255163 | 95/29 | 265 | 1165207 | 92/26 | 401 | 3420374 | 18/11 | 84/28 | وضع موجود |
سایر | 3215 | 5220473 | 33/69 | 2102 | 4295870 | 26/99 | 5317 | 9516348 | 11/31 | 26/80 | - |
کل | 21000 | 16243959 | 75/215 | 15502 | 14328208 | 09/331 | 36502 | 30583002 | 100 | 94/257 | 6/84- 75/98 |
با توجه به جدول فوق که سطوح کاربریهای مختلف، تعداد و درصد آنها را در بخشهای انزلی و غازیان و همچنین، سرانهی استاندارد شورای عالی معماری و شهرسازی کشور را نشان میدهد، مشاهده میشود، در ارتباط با کاربریهای مسکونی، تجاری- خدماتی، اداری- انتظامی، تأسیسات و تجهیزات، ورزشی و گردشگری و پذیرایی، سرانهی وضع موجود، بیشتر از سرانهی استاندارد است. همچنین، مقدار این سرانه در کاربریهای فرهنگی- مذهبی و آموزشی، متناسب با سرانهی استاندارد بوده و در کاربریهای بهداشتی- درمانی، فضای سبز و صنایع نیز، کمتر از سرانهی استاندارد است.
جدول (4) سطوح کاربریهای مختلف، تعداد و درصد آنها به تفکیک نواحی نهگانه در سال 1395
نواحی | شاخص | کاربری | |||||||||||||||
مسکونی | تجاری-خدماتی | اداری-انتظامی | مذهبی-فرهنگی | آموزشی | بهداشتی-درمانی | تأسیسات و تجهیزات | فضای سبز | ورزشی | گردشگری و پذیرایی | حمل و نقل و انبارداری | صنایع | کشاورزی، باغداری و دامپروری | منابع طبیعی | سایر | کل | ||
ناحیه ۱ | جمعیت | ۲۱۸۶ | |||||||||||||||
مساحت | ۹۱۹۹۵۳ | ۴۱۹۳ | ۵۷۹ | ۰ | ۷۳۸ | ۵۲ | ۴۵۸۲۴ | ۱۳۴۰۴۵ | ۱۸۲۶۴ | ۱۱۷۰۵ | ۱۶۵۸۲۱ | ۲۹۷۱۳ | ۲۲۷۴۱۶ | ۵۶۶۶ | ۱۱۴۲۱۰۲ | ۲۷۰۶۰۷۱ | |
تعداد | ۱۳۲۹ | ۲۷ | ۲ | ۰ | ۲ | ۱ | ۹ | ۱۳ | ۲ | ۵ | ۶ | ۴ | ۱۲ | ۷ | ۲۵۲ | ۱۶۷۱ | |
درصد مساحت | ۰/۳۴ | ۲/۰ | ۲/۰ | ۰/۰ | ۳/۰ | ۲/۰ | ۷/۱ | ۰/۵ | ۷/۰ | ۴/۰ | ۱/۶ | ۱/۱ | ۴/۸ | ۲/۰ | ۲/۴۲ | ۰/۱۰۰ | |
سرانه | ۸/۴۲۰ | ۹/۱ | ۳/۰ | ۰/۰ | ۳/۰ | ۲۴/۰ | ۰/۲۱ | ۳/۶۱ | ۴/۸ | ۴/۵ | ۹/۷۵ | ۶/۱۳ | ۰/۱۰۴ | ۶/۲ | ۵/۵۲۲ | ۹/۱۲۳۷ | |
ناحیه ۲ | جمعیت | ۸۳۵۳ | |||||||||||||||
مساحت | ۶۴۰۸۱۵ | ۴۸۰۱۶ | ۰ | ۵۴۳۴ | ۳۸۲۹۹ | ۰ | ۱۵۱۰۷ | ۸۰۵ | ۱۳۶۲ | ۱۵۲۰۹ | ۱۱۸۳۹۷ | ۹۰۵۹۱ | ۲۲۰۲۶۹۷ | ۲۰۶۰۸۹ | ۹۱۷۹۶۶ | ۴۳۰۰۷۸۷ | |
تعداد | ۲۲۶۱ | ۳۷۸ | ۰ | ۳ | ۷ | ۰ | ۷ | ۳ | ۲ | ۷ | ۷۰ | ۶۶ | ۱۹۸ | ۱۹۰ | ۶۰۲ | ۳۷۹۴ | |
درصد مساحت | ۹/۱۴ | ۱/۱ | ۰/۰ | ۱/۰ | ۹/۰ | ۰/۰ | ۴/۰ | ۲/۰ | ۳/۰ | ۴/۰ | ۸/۲ | ۱/۲ | ۲/۵۱ | ۸/۴ | ۳/۲۱ | ۰/۱۰۰ | |
سرانه | ۷/۷۶ | ۷/۵ | ۰/۰ | ۷/۰ | ۶/۴ | ۰/۰ | ۸/۱ | ۱/۰ | ۲/۰ | ۸/۱ | ۲/۱۴ | ۸/۱۰ | ۷/۲۶۳ | ۷/۲۴ | ۹/۱۰۹ | ۹/۵۱۴ | |
ناحیه ۳ | جمعیت | ۱۶۰۸۳ | |||||||||||||||
مساحت | ۹۴۰۸۲۵ | ۱۱۹۷ | ۹۵۷۰۰ | ۱۰۴۰۳ | ۳۲۳۹۹ | ۴۲۲۸ | ۲۶۷۱۳ | ۴۶۰۷۱ | ۳۴۹۲۳ | ۵۸۳۹۹ | ۳۰۵۳۴ | ۹۶۱ | ۶۱۷۳۷ | ۳۴۸۹۴ | ۱۱۶۳۲۶۶ | ۲۵۴۲۲۵۰ | |
تعداد | ۳۰۵۲ | ۱۹۶ | ۱۳ | ۵ | ۱۶ | ۲ | ۸ | ۲۷ | ۸ | ۲۰ | ۵ | ۳ | ۱۶ | ۲۲ | ۶۱۵ | ۴۰۰۸ | |
درصد مساحت | ۰/۳۷ | ۵/۰ | ۸/۳ | ۴/۰ | ۳/۱ | ۲/۰ | ۱/۱ | ۸/۱ | ۴/۱ | ۳/۲ | ۲/۱ | ۴/۰ | ۴/۲ | ۴/۱ | ۸/۴۵ | ۰/۱۰۰ | |
سرانه | ۵/۵۸ | ۱/۰ | ۰/۶ | ۶/۰ | ۰/۲ | ۳/۰ | ۷/۱ | ۹/۲ | ۲/۲ | ۶/۳ | ۹/۱ | ۱/۰ | ۸/۳ | ۲/۲ | ۳/۷۲ | ۱/۱۵۸ | |
ناحیه ۴ | جمعیت | ۱۶۶۵۳ | |||||||||||||||
مساحت | ۱۴۱۴۴۳۳ | ۵۷۸۷۸ | ۹۶۲۶۷ | ۱۲۵۱۸ | ۴۳۵۵۱ | ۶۶۹۴ | ۶۸۲۵ | ۴۲۱۲ | ۱۳۳۹۷ | ۱۹۷۱۴ | ۷۳۴۷۷۸ | ۲۵۷۲ | ۳۷۵۱۶۷ | ۹۱۸۵۵۸ | ۱۰۷۲۵۳۶ | ۴۷۷۹۱۰۰ | |
تعداد | ۴۳۳۰ | ۷۷۱ | ۱۴ | ۹ | ۱۸ | ۱۷ | ۱۸ | ۸ | ۵ | ۱۱ | ۵۱ | ۱۰ | ۸۸ | ۴۶ | ۶۳۳ | ۶۰۲۹ | |
درصد مساحت | ۲۹/۶ | ۱/۲ | ۲/۰ | ۰/۳ | ۰/۹ | ۰/۱ | ۰/۱ | ۰/۱ | ۰/۳ | ۰/۴ | ۱۵/۴ | ۰/۱ | ۷/۹ | ۱۹/۲ | ۲۲/۴ | ۱۰۰/۰ | |
سرانه | ۸۴/۹ | ۳/۵ | ۵/۸ | ۰/۸ | ۲/۶ | ۰/۴ | ۰/۴ | ۰/۳ | ۰/۸ | ۱/۲ | ۴۴/۱ | ۰/۲ | ۲۲/۵ | ۵۵/۲ | ۶۴/۴ | ۲۸۷/۰ | |
ناحیه ۵ | جمعیت | ۱۱۴۴۴ | |||||||||||||||
مساحت | ۷۹۳۱۴۳ | ۴۰۱۲۱ | ۱۷۷۹۲۷ | ۴۲۵۰۰ | ۳۰۹۶۷ | ۳۰۲۹ | ۱۶۰۸۸ | ۶۰۰۷ | ۹۲۴۹۱ | ۱۶۵۲۰ | ۶۳۱۲۰ | ۱۷۶۶۹ | ۱۷۹۹۸۳۶ | ۱۲۶۲۵۷۲ | ۸۹۵۳۱۲ | ۵۲۵۷۳۰۲ | |
تعداد | ۲۷۴۱ | ۳۱۱ | ۲۱ | ۸ | ۱۳ | ۳ | ۱۶ | ۳ | ۱۰ | ۳ | ۲۸ | ۱۰ | ۱۴۳ | ۹۱ | ۴۹۹ | ۳۹۰۰ | |
درصد مساحت | ۱۵/۱ | ۰/۸ | ۳/۴ | ۰/۸ | ۰/۶ | ۰/۱ | ۰/۳ | ۰/۱ | ۱/۸ | ۰/۳ | ۱/۲ | ۰/۳ | ۳۴/۲ | ۲۴/۰ | ۱۷/۰ | ۱۰۰/۰ | |
سرانه | ۶۹/۳ | ۳/۵ | ۱۵/۵ | ۳/۷ | ۲/۷ | ۰/۳ | ۱/۴ | ۰/۵ | ۸/۱ | ۱/۴ | ۵/۵ | ۱/۵ | ۱۵۷/۳ | ۱۱۰/۳ | ۷۸/۲ | ۴۵۹/۴ | |
ناحیه ۶ | جمعیت | ۱۶۰۶۶ | |||||||||||||||
مساحت | ۶۷۶۲۷۵ | ۷۸۶۰۴ | ۶۹۰۵۳ | ۱۴۶۹۶ | ۳۴۸۳۵ | ۱۶۴۷۹ | ۴۵۶ | ۷۶۴۴۹ | ۱۱۴۹۱ | ۲۵۳۳ | ۱۳۶۵۱ | ۴۶۳ | ۰ | ۰ | ۵۱۱۵۶۲ | ۱۵۰۶۵۴۷ | |
تعداد | ۲۷۶۷ | ۱۰۰۷ | ۳۴ | ۱۲ | ۳۲ | ۲۸ | ۱۲ | ۵ | ۵ | ۸ | ۱۶ | ۶ | ۰ | ۰ | ۵۸۲ | ۴۵۱۴ | |
درصد مساحت | ۴۴/۹ | ۵/۲ | ۴/۶ | ۱/۰ | ۲/۳ | ۱/۱ | ۰/۰ | ۵/۱ | ۰/۸ | ۰/۲ | ۰/۹ | ۰/03 | ۰/۰ | ۰/۰ | ۳۴/۰ | ۱۰۰/۰ | |
سرانه | ۴۲/۱ | ۴/۹ | ۴/۳ | ۰/۹ | ۲/۲ | ۱/۰ | ۰/۰ | ۴/۸ | ۰/۷ | ۰/۲ | ۰/۸ | ۰/03 | ۰/۰ | ۰/۰ | ۳۱/۸ | ۹۳/۸ | |
ناحیه ۷ | جمعیت | ۲۲۱۰۰ | |||||||||||||||
مساحت | ۱۰۷۲۳۶۵ | ۳۹۵۸۴ | ۶۱۲۸۷ | ۱۱۳۵۸ | ۲۹۲۹۴ | ۱۶۳۰ | ۱۴۹۷۱۱ | ۲۲۰۵۹ | ۹۷۷۱ | ۱۳۴۰۷۴ | ۴۶۶۷ | ۶۴۰۵ | ۱۰۶۶۴۹ | ۲۷۵۶ | ۱۵۹۶۹۶۶ | ۳۲۴۸۵۷۶ | |
تعداد | ۳۸۶۸ | ۴۷۴ | ۵ | ۹ | ۱۳ | ۴ | ۱۳ | ۹ | ۶ | ۸۱ | ۸ | ۱۰ | ۱۸ | ۵ | ۹۲۹ | ۵۴۵۲ | |
درصد مساحت | ۳۳/۰ | ۱/۲ | ۱/۹ | ۰/۳ | ۰/۹ | ۰/۱ | ۴/۶ | ۰/۷ | ۰/۳ | ۴/۱ | ۰/۱ | ۰/۲ | ۳/۳ | ۰/۱ | ۴۹/۲ | ۱۰۰/۰ | |
سرانه | ۴۸/۵ | ۱/۸ | ۲/۸ | ۰/۵ | ۱/۳ | ۰/۱ | ۶/۸ | ۱/۰ | ۰/۴ | ۶/۱ | ۰/۲ | ۰/۳ | ۴/۸ | ۰/۱ | ۷۲/۳ | ۱۴۷/۰ | |
ناحیه ۸ | جمعیت | ۲۰۴۱۷ | |||||||||||||||
مساحت | ۱۱۹۳۵۰۸ | ۲۶۲۷۵ | ۸۲۶۲ | ۱۵۱۳۷ | ۴۰۹۸۸ | ۱۳۹۸ | ۲۹۸۴۲ | ۱۰۴۶۸ | ۴۵۲۷۵ | ۱۹۸۲ | ۴۰۲۲۲ | ۱۵۵۷۸ | ۷۸۵۴۴۸ | ۸۶۹۷۹۵ | ۱۱۰۰۶۱۶ | ۴۱۸۴۷۹۴ | |
تعداد | ۴۲۲۸ | ۴۷۳ | ۴ | ۷ | ۱۶ | ۶ | ۱۸ | ۳ | ۱۰ | ۱ | ۲۹ | ۲۵ | ۸۷ | ۳۰ | ۷۸۴ | ۵۷۲۱ | |
درصد مساحت | ۲۸/۵ | ۰/۶ | ۰/۲ | ۰/۴ | ۱/۰ | ۰/۰ | ۰/۷ | ۰/۳ | ۱/۱ | ۰/۰ | ۱/۰ | ۰/۴ | ۱۸/۸ | ۲۰/۸ | ۲۶/۳ | ۱۰۰/۰ | |
سرانه | ۵۸/۵ | ۱/۳ | ۰/۴ | ۰/۷ | ۲/۰ | ۰/۱ | ۱/۵ | ۰/۵ | ۲/۲ | ۰/۱ | ۲/۰ | ۰/۸ | ۳۸/۵ | ۴۲/۶ | ۵۳/۹ | ۲۰۵/۰ | |
ناحیه ۹ | جمعیت | ۵۲۶۲ | |||||||||||||||
مساحت | ۱۹۸۵۰۱ | ۳۱۷۲ | ۷۱۳ | ۳۹۱۲ | ۳۲۱۵ | ۴۸۷۹۶ | ۱۸۰۵ | ۰ | ۰ | ۱۸۵۸۸۴ | ۱۴۰۷۱ | ۱۴۶۶۳ | ۳۳۵۹۵۱ | ۱۲۰۰۴۰ | ۱۱۱۶۰۱۷ | ۲۰۴۶۷۴۰ | |
تعداد | ۸۴۹ | ۶۸ | ۱ | ۱ | ۱ | ۱ | ۵ | ۰ | ۰ | ۲۲ | ۵ | ۸ | ۲۱ | ۱۰ | ۴۲۱ | ۱۴۱۳ | |
درصد مساحت | ۹/۷ | ۰/۲ | ۰/۰ | ۰/۲ | ۰/۲ | ۲/۴ | ۰/۱ | ۰/۰ | ۰/۰ | ۹/۱ | ۰/۷ | ۰/۷ | ۱۶/۴ | ۵/۹ | ۵۴/۵ | ۱۰۰/۰ | |
سرانه | ۳۷/۷ | ۰/۶ | ۰/۱ | ۰/۷ | ۰/۶ | ۹/۳ | ۰/۳ | ۰/۰ | ۰/۰ | ۳۵/۳ | ۲/۷ | ۲/۸ | ۶۳/۸ | ۲۲/۸ | ۲۱۲/۱ | ۳۸۹/۰ | |
کل | جمعیت | ۱۱۸۵۶۴ | |||||||||||||||
مساحت | ۷۸۴۹۸۲۲ | ۳۰۹۸۱۷ | ۵۰۹۷۹۱ | ۱۱۵۹۶۲ | ۲۵۴۲۹۱ | ۸۲۳۰۹ | ۲۹۲۳۷۵ | ۳۰۰۱۲۰ | ۲۲۶۹۷۷ | ۴۴۶۰۲۴ | ۱۱۸۵۲۶۶ | ۱۷۸۶۲۱ | ۵۸۹۴۹۰۵ | ۳۴۲۰۳۷۴ | ۹۵۱۶۳۴۸ | ۳۰۵۸۳۰۰۲ | |
تعداد | ۲۵۴۲۵ | ۳۷۰۵ | ۹۴ | ۵۴ | ۱۱۸ | ۶۲ | ۱۰۶ | ۷۱ | ۴۸ | ۱۵۸ | ۲۱۸ | ۱۴۲ | ۵۸۳ | ۴۰۱ | ۵۳۱۷ | ۳۶۵۰۲ | |
درصد مساحت | ۲۵/۷ | ۱/۰ | ۱/۷ | ۰/۴ | ۰/۸ | ۰/۳ | ۱/۰ | ۱/۰ | ۰/۷ | ۱/۵ | ۳/۹ | ۰/۶ | ۱۹/۳ | ۱۱/۲ | ۳۱/۱ | ۱۰۰/۰ | |
سرانه | ۶۶/۲ | ۲/۶ | ۴/۳ | ۱/۰ | ۲/۱ | ۰/۷ | ۲/۵ | ۲/۵ | ۱/۹ | ۳/۸ | ۱۰/۰ | ۱/۵ | ۴۹/۷ | ۲۸/۸ | ۸۰/۳ | ۲۵۷/۹ | |
(منبع: محاسبات نگارنده بر اساس بلوکهای آماری سال 1395)
همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود، بیشترین سرانهی کاربری مسکونی مربوط به ناحیهی 4 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 9 است. در خصوص کاربری تجاری-خدماتی، بیشترین میزان سرانه، مربوط به ناحیهی 2 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 3 است. همچنین، بیشترین میزان سرانهی اداری-انتظامی مربوط به ناحیهی 5 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 2 است. در خصوص کاربری مذهبی-فرهنگی نیز، بیشترین میزان سرانه، مربوط به ناحیهی 5 و کمترین آن مربوط به ناحیهی 1 است. در ارتباط با کاربری آموزشی، بیشترین میزان سرانه، مربوط به ناحیهی 2 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 1 است. همچنین، بیشترین میزان سرانهی بهداشتی-درمانی در ناحیهی 9 و کمترین میزان آن در ناحیهی 2 است. بیشترین میزان سرانهی کاربری تأسیسات و تجهیزات شهری در ناحیهی 1 و کمترین آن در ناحیهی 6 است. در ارتباط با کاربری فضای سبز نیز، بیشترین میزان سرانه مربوط به ناحیهی 1 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 9 است. در کاربری ورزشی نیز، بیشترین سرانه، در ناحیهی 1 و کمترین سرانه در ناحیهی 9 است. بیشترین میزان سرانه، در کاربری گردشگری و پذیرایی در ناحیهی 9 و کمترین میزان آن در ناحیهی 8 است. درخصوص کاربری حمل و نقل و انبارداری نیز، بیشترین میزان سرانه، مربوط به ناحیهی 1 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 7 است. علاوهبراین، بیشترین میزان سرانهی کاربری صنایع مربوط به ناحیهی 1 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 6 است. بیشترین میزان سرانهی کاربری کشاورزی، باغداری و دامپروری نیز، مربوط به ناحیهی 2 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 6 است. درخصوص کاربری منابع طبیعی نیز، بیشترین میزان سرانه، مربوط به ناحیهی 5 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 6 است. به علاوه ، در خصوص سایر کاربریها نیز، بیشترین سرانه، مربوط به ناحیهی 1 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 6 است. در مجموع، میتوان بیان کرد که بیشترین سرانهی کاربریهای شهری مربوط به ناحیهی 1 و کمترین میزان سرانه، مربوط به ناحیهی 5 بوده است.
يافتههای پژوهش
در ادامه، به بررسی مساحت، سرانه و شعاع عملکرد کاربریهای خدماتی شهر بندرانزلی پرداخته میشود:
کاربری آموزشی در شهر بندرانزلی با تعداد 118 واحد آموزشی مساحتی در حدود 254291 متر مربع دارا است. برایناساس، شهر بندرانزلی در رابطه با کاربری آموزشی از سرانه 1/2 متر مربع به ازای هر نفر، بهرهمند است. بررسیهای صورتگرفته برروی دادههای مکانی این کاربری در محیط GIS که نتایج آن در جدول زیر نیز آمده است، نشان میدهد، به لحاظ مساحت، بیشترین میزان کاربری آموزشی در ناحیهی 4 و کمترین میزان آن در ناحیهی 1 قرار گرفته است. به لحاظ تعداد نیز، بیشترین تعداد کاربری آموزشی در ناحیهی 6 و کمترین تعداد کاربری آموزشی در ناحیهی 9 قرار دارد و نهایتاً به لحاظ سرانه، بیشترین میزان سرانهی کاربری آموزشی مربوط به ناحیهی 2 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 1 است.
ناحیه | مساحت | تعداد | درصد مساحت | سرانه | شعاع عملکرد | مساحت خارج از پوشش استاندارد | درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد |
ناحیه 1 | 738 | 2 | 3/0 | 3/0 | 750 متر
| 507687 | 7/18 |
ناحیه 2 | 38299 | 7 | 1/15 | 6/4 | 1064940 | 7/24 | |
ناحیه 3 | 32399 | 16 | 7/12 | 0/2 | 0 | 0/0 | |
ناحیه 4 | 43551 | 18 | 1/17 | 6/2 | 551045 | 5/11 | |
ناحیه 5 | 30967 | 13 | 2/12 | 7/2 | 499510 | 5/9 | |
ناحیه 6 | 34835 | 32 | 7/13 | 2/2 | 0 | 0/0 | |
ناحیه 7 | 29294 | 13 | 5/11 | 3/1 | 0 | 0/0 | |
ناحیه 8 | 40988 | 16 | 1/16 | 0/2 | 175623 | 1/4 | |
ناحیه 9 | 3215 | 1 | 3/1 | 6/0 | 310037 | 1/15 | |
کل | 254291 | 118 | 100 | 1/2 | 3108842 | 1/10 |
همچنین، همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود، در کل شهر بندرانزلی مساحتی برابر 3108842 متر مربع خارج از دسترسی استاندارد به کاربری آموزشی قرار دارد که این میزان معادل 1/10 درصد از مساحت کل شهر است. در این خصوص، بیشترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیهی 2 با 7/24 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد و کمترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیههای 3، 6 و 7 با 0/0 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد است.
کاربری تجاری- خدماتی بندرانزلی با تعداد 3705 واحد مساحتی در حدود 309817 متر مربع دارا است. براین اساس، بندرانزلی در رابطه با کاربری تجاری-خدماتی از سرانهی 6/2 متر مربع به ازای هر نفر بهرهمند است. بررسیهای صورتگرفته برروی دادههای مکانی این کاربری در محیط GIS که نتایج آن در جدول زیر نیز آمده است، نشان میدهد که به لحاظ مساحت بیشترین میزان کاربری تجاری-خدماتی در ناحیهی 6 و کمترین میزان آن در ناحیهی 3 قرار گرفته است. به لحاظ تعداد نیز، بیشترین تعداد کاربری تجاری-خدماتی در ناحیهی 6 و کمترین تعداد کاربری تجاری-خدماتی در ناحیهی 1 قرار دارد و نهایتاً به لحاظ سرانه، بیشترین میزان سرانه کاربری تجاری-خدماتی مربوط به ناحیهی 2 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 3 است.
جدول (6) بررسی مساحت، تعداد، سرانه و مساحت فاقد دسترسی استاندارد به کاربری تجاری-خدماتی به تفکیک نواحی 9 گانه شهر بندرانزلی
ناحیه | مساحت | تعداد | درصد مساحت | سرانه | شعاع عملکرد | مساحت خارج از پوشش استاندارد | درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد |
ناحیه 1 | 4193 | 27 | 4/1 | 9/1 | 500 متر
| 133580 | 9/4 |
ناحیه 2 | 48016 | 378 | 1/16 | 7/5 | 677501 | 7/15 | |
ناحیه 3 | 1197 | 196 | 4/0 | 1/0 | 0 | 0/0 | |
ناحیه 4 | 57878 | 771 | 4/19 | 5/3 | 372206 | 7/7 | |
ناحیه 5 | 40121 | 311 | 4/13 | 5/3 | 546172 | 3/10 | |
ناحیه 6 | 78604 | 1007 | 3/26 | 9/4 | 0 | 0/0 | |
ناحیه 7 | 39584 | 474 | 2/13 | 8/1 | 0 | 0/0 | |
ناحیه 8 | 26275 | 473 | 8/8 | 3/1 | 37406 | 8/0 | |
ناحیه 9 | 3172 | 68 | 1/1 | 6/0 | 9007 | 4/0 | |
کل | 309817 | 3705 | 100 | 6/2 | 1775872 | 8/5 |
همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود، در کل شهر بندرانزلی مساحتی برابر 1775872 متر مربع خارج از دسترسی استاندارد به کاربری تجاری-خدماتی قرار دارد که این میزان معادل 8/5 درصد از مساحت کل شهر است. در این خصوص، بیشترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیهی 2 با 7/15 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد و کمترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیههای 3، 6 و 7 با 0/0 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد است.
کاربری بهداشتی- درمانی در بندرانزلی با تعداد 62 واحد مساحتی در حدود 82309 متر مربع دارا است. بر این اساس، بندرانزلی در رابطه با کاربری بهداشتی-درمانی از سرانهی 7/0 متر مربع به ازای هر نفر بهرهمند است. بررسیهای صورت گرفته برروی دادههای مکانی این کاربری در محیط GIS که نتایج آن در جدول زیر نیز آمده است، نشان میدهد که به لحاظ مساحت بیشترین میزان کاربری بهداشتی-درمانی در ناحیهی 9 و کمترین میزان آن در ناحیهی 2 قرار گرفته است. به لحاظ تعداد نیز، بیشترین تعداد کاربری بهداشتی-درمانی در ناحیهی 6 و کمترین تعداد کاربری بهداشتی-درمانی در ناحیهی 2 قرار دارد و نهایتاً به لحاظ سرانه، بیشترین میزان سرانهی کاربری بهداشتی-درمانی مربوط به ناحیهی 9 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 2 است.
جدول (7) بررسی مساحت، تعداد، سرانه و مساحت فاقد دسترسی استاندارد به کاربری بهداشتی-درمانی به تفکیک نواحی 9 گانه شهر بندرانزلی
ناحیه | مساحت | تعداد | درصد مساحت | سرانه | شعاع عملکرد | مساحت خارج از پوشش استاندارد | درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد |
ناحیه 1 | 52 | 1 | 1/0 | 024/0 | 750 متر
| 2110809 | 0/78 |
ناحیه 2 | 0 | 0 | 0/0 | 0 | 3059555 | 1/71 | |
ناحیه 3 | 4228 | 2 | 1/5 | 3/0 | 66951 | 6/2 | |
ناحیه 4 | 6694 | 17 | 1/8 | 4/0 | 920955 | 2/19 | |
ناحیه 5 | 3019 | 3 | 7/3 | 3/0 | 2871761 | 6/54 | |
ناحیه 6 | 16479 | 28 | 0/20 | 0/1 | 0 | 0/0 | |
ناحیه 7 | 1630 | 4 | 0/2 | 1/0 | 519423 | 9/15 | |
ناحیه 8 | 1398 | 6 | 7/1 | 1/0 | 553751 | 2/13 | |
ناحیه 9 | 48796 | 1 | 3/59 | 3/9 | 588667 | 7/28 | |
کل | 82309 | 62 | 100 | 7/0 | 10691872 | 9/34 |
همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود، در کل شهر بندرانزلی مساحتی برابر 10691872 متر مربع خارج از دسترسی استاندارد به کاربری بهداشتی- درمانی قرار دارد که این میزان معادل 9/34 درصد از مساحت کل شهر است. در این خصوص، بیشترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیهی 5 با 6/54 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد و کمترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیهی 6 با 0/0 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد است.
کاربری اداری-انتظامی در شهر بندرانزلی با تعداد 3705 واحد مساحتی در حدود 309817 متر مربع دارا است. براین اساس، شهر بندرانزلی در رابطه با کاربری اداری-انتظامی از سرانهی 6/2 متر مربع به ازای هر نفر بهرهمند است. بررسیهای صورتگرفته برروی دادههای مکانی این کاربری در محیط GIS که نتایج آن در جدول زیر نیز آمده است، نشان میدهد، به لحاظ مساحت بیشترین میزان کاربری اداری-انتظامی در ناحیهی 6 و کمترین میزان آن در ناحیهی 3 قرار گرفته است. به لحاظ تعداد نیز، بیشترین تعداد کاربری اداری-انتظامی در ناحیهی 6 و کمترین تعداد کاربری اداری-انتظامی در ناحیهی 1 قرار دارد و نهایتاً به لحاظ سرانه، بیشترین میزان سرانهی کاربری اداری-انتظامی مربوط به ناحیهی 2 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 3 است.
ناحیه | مساحت | تعداد | درصد مساحت | سرانه |
ناحیه 1 | 579 | 2 | 1/0 | 3/0 |
ناحیه 2 | 0 | 0 | 0/0 | 0 |
ناحیه 3 | 95700 | 13 | 8/18 | 0/6 |
ناحیه 4 | 96267 | 14 | 9/18 | 8/5 |
ناحیه 5 | 177927 | 21 | 9/34 | 5/15 |
ناحیه 6 | 69053 | 34 | 5/13 | 12/3 |
ناحیه 7 | 61287 | 5 | 0/12 | 8/2 |
ناحیه 8 | 8262 | 4 | 6/1 | 4/0 |
ناحیه 9 | 713 | 1 | 1/0 | 1/0 |
کل | 309817 | 3705 | 100 | 6/2 |
کاربری مذهبی-فرهنگی در بندرانزلی با تعداد 54 واحد مساحتی در حدود 115962 متر مربع دارا است. براین اساس، شهر بندرانزلی در رابطه با کاربری مذهبی-فرهنگی از سرانه 0/1 متر مربع به ازای هر نفر بهرهمند است. بررسیهای صورت گرفته برروی دادههای مکانی این کاربری در محیط GIS که نتایج آن در جدول زیر نیز آمده است، نشان میدهد که به لحاظ مساحت، بیشترین میزان کاربری مذهبی-فرهنگی در ناحیهی 5 و کمترین میزان آن در ناحیهی 1 قرار گرفته است. به لحاظ تعداد نیز، بیشترین تعداد کاربری مذهبی-فرهنگی در ناحیهی 6 و کمترین تعداد کاربری مذهبی-فرهنگی در ناحیهی 1 قرار دارد و نهایتاً به لحاظ سرانه، بیشترین میزان سرانه کاربری مذهبی-فرهنگی مربوط به ناحیه 5 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 1 است.
ناحیه | مساحت | تعداد | درصد مساحت | سرانه | شعاع عملکرد | مساحت خارج از پوشش استاندارد | درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد |
ناحیه 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 700 متر
| 2320728 | 7/85 |
ناحیه 2 | 5434 | 3 | 7/4 | 7/0 | 2482833 | 7/57 | |
ناحیه 3 | 10403 | 5 | 0/9 | 6/0 | 58925 | 3/2 | |
ناحیه 4 | 12518 | 9 | 8/10 | 8/0 | 917509 | 1/19 | |
ناحیه 5 | 42500 | 8 | 7/36 | 7/3 | 1352172 | 7/25 | |
ناحیه 6 | 14696 | 12 | 7/12 | 9/0 | 0 | 0/0 | |
ناحیه 7 | 11358 | 9 | 8/9 | 5/0 | 208515 | 4/6 | |
ناحیه 8 | 15137 | 7 | 1/13 | 7/0 | 259537 | 2/6 | |
ناحیه 9 | 3912 | 1 | 4/3 | 7/0 | 511873 | 0/25 | |
کل | 115962 | 54 | 100 | 0/1 | 8112092 | 5/26 |
همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود، در کل بندرانزلی مساحتی برابر 8112092 متر مربع خارج از دسترسی استاندارد به کاربری مذهبی-فرهنگی قرار دارد که این میزان معادل 5/26 درصد از مساحت کل شهر است. در این خصوص، بیشترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیهی 1 با 7/85 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد و کمترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیهی 6 با 0/0 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد است.
کاربری گردشگری-پذیرایی در شهر بندرانزلی با تعداد 158 واحد مساحتی در حدود 446024 متر مربع دارا است. براین اساس، شهر بندرانزلی در رابطه با کاربری گردشگری-پذیرایی از سرانهی 8/3 متر مربع به ازای هر نفر بهرهمند است. بررسیهای صورت گرفته برروی دادههای مکانی این کاربری در محیط GIS که نتایج آن در جدول زیر نیز آمده است، نشان میدهد که به لحاظ مساحت، بیشترین میزان کاربری گردشگری-پذیرایی در ناحیهی 9 و کمترین میزان آن در ناحیهی 8 قرار گرفته است. به لحاظ تعداد نیز، بیشترین تعداد کاربری گردشگری-پذیرایی در ناحیهی 7 و کمترین تعداد کاربری گردشگری-پذیرایی در ناحیهی 8 قرار دارد و نهایتاً به لحاظ سرانه، بیشترین میزان سرانهی کاربری گردشگری-پذیرایی مربوط به ناحیهی 9 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 8 است.
جدول (10) بررسی مساحت، تعداد و سرانه کاربری گردشگری-پذیرایی به تفکیک نواحی 9 گانه شهر بندرانزلی
ناحیه | مساحت | تعداد | درصد مساحت | سرانه |
ناحیه 1 | 11705 | 5 | 6/2 | 4/5 |
ناحیه 2 | 15209 | 7 | 4/3 | 8/1 |
ناحیه 3 | 58399 | 20 | 1/13 | 6/3 |
ناحیه 4 | 19714 | 11 | 4/4 | 2/1 |
ناحیه 5 | 16520 | 3 | 7/3 | 4/1 |
ناحیه 6 | 2533 | 8 | 6/0 | 2/0 |
ناحیه 7 | 134074 | 81 | 1/30 | 1/6 |
ناحیه 8 | 1982 | 1 | 4/0 | 1/0 |
ناحیه 9 | 185884 | 22 | 7/41 | 3/35 |
کل | 446024 | 158 | 100 | 8/3 |
با توجه به اینکه کاربریهای گردشگری-پذیرایی فاقد شعاع عملکرد مشخصی است و عوامل زیادی در خصوص این نوع کاربریها نقشآفرینی می‌کندن، لذا از پرداختن به شعاع عملکرد آنها خودداری شده است.
کاربری فضای سبز در شهر بندرانزلی با تعداد 71 واحد مساحتی در حدود 300120 متر مربع دارا است. براین اساس، بندرانزلی در رابطه با کاربری فضای سبز از سرانهی 5/2 متر مربع به ازای هر نفر بهرهمند است. بررسیهای صورتگرفته برروی دادههای مکانی این کاربری در محیط GIS که نتایج آن در جدول زیر نیز آمده است، نشان میدهد که به لحاظ مساحت، بیشترین میزان کاربری فضای سبز در ناحیهی 1 و کمترین میزان آن در ناحیهی 9 قرار گرفته است. به لحاظ تعداد نیز، بیشترین تعداد کاربری فضای سبز در ناحیهی 3 و کمترین تعداد کاربری فضای سبز در ناحیهی 9 قرار دارد و نهایتاً به لحاظ سرانه، بیشترین میزان سرانهی کاربری فضای سبز مربوط به ناحیهی 1 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 9 است.
ناحیه | مساحت | تعداد | درصد مساحت | سرانه | شعاع ملکرد | مساحت خارج از پوشش استاندارد | درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد |
ناحیه 1 | 134045 | 13 | 7/44 | 3/61 | 800 متر
| 57307 | 11/2 |
ناحیه 2 | 805 | 3 | 3/0 | 1/0 | 702595 | 3/16 | |
ناحیه 3 | 46071 | 27 | 4/15 | 9/2 | 0 | 0/0 | |
ناحیه 4 | 4212 | 8 | 4/1 | 3/0 | 1121497 | 4/23 | |
ناحیه 5 | 6007 | 3 | 0/2 | 5/0 | 2684685 | 0/51 | |
ناحیه 6 | 76449 | 5 | 5/25 | 8/4 | 50215 | 3/3 | |
ناحیه 7 | 22059 | 9 | 4/7 | 0/1 | 383362 | 8/11 | |
ناحیه 8 | 10468 | 3 | 53 | 5/0 | 495295 | 8/11 | |
ناحیه 9 | 0 | 0 | 0 | 0 | 2022015 | 7/98 | |
کل | 300120 | 71 | 100 | 5/2 | 7516971 | 5/24 |
همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود، در کل بندرانزلی مساحتی برابر 7516971 متر مربع خارج از دسترسی استاندارد به کاربری فضای سبز قرار دارد که این میزان معادل 5/24 درصد از مساحت کل شهر است. دراینخصوص، بیشترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیه 9 با 7/98 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد و کمترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیهی 3 با 0/0 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد است.
کاربری ورزشی در شهر بندرانزلی با تعداد 48 واحد مساحتی در حدود 226977 متر مربع دارا است. براین اساس، شهر بندرانزلی در رابطه با کاربری ورزشی از سرانهی 9/1 متر مربع به ازای هر نفر بهرهمند است. بررسیهای صورتگرفته برروی دادههای مکانی این کاربری در محیط GIS که نتایج آن در جدول زیر نیز آمده است، نشان میدهد، به لحاظ مساحت، بیشترین میزان کاربری ورزشی در ناحیهی 5 و کمترین میزان آن در ناحیهی 9 قرار گرفته است. به لحاظ تعداد نیز، بیشترین تعداد کاربری ورزشی در ناحیهی 5 و 8 و کمترین تعداد کاربری ورزشی در ناحیهی 9 قرار دارد و نهایتاً به لحاظ سرانه، بیشترین میزان سرانهی کاربری ورزشی مربوط به ناحیهی 1 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 9 است.
ناحیه | مساحت | تعداد | درصد مساحت | سرانه | شعاع عملکرد | مساحت خارج از پوشش استاندارد | درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد |
ناحیه 1 | 18264 | 2 | 0/8 | 4/8 | 800 متر
| 947463 | 0/35 |
ناحیه 2 | 1362 | 2 | 6/0 | 2/0 | 1730189 | 2/40 | |
ناحیه 3 | 34923 | 8 | 4/15 | 2/2 | 63811 | 4/2 | |
ناحیه 4 | 13397 | 5 | 9/5 | 8/0 | 546322 | 4/11 | |
ناحیه 5 | 92491 | 10 | 7/40 | 1/8 | 506349 | 6/9 | |
ناحیه 6 | 11491 | 5 | 1/5 | 7/0 | 0 | 0/0 | |
ناحیه 7 | 9771 | 6 | 3/4 | 4/0 | 381694 | 7/11 | |
ناحیه 8 | 45275 | 10 | 9/19 | 2/2 | 275514 | 5/6 | |
ناحیه 9 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1488367 | 7/72 | |
کل | 226977 | 48 | 100 | 9/1 | 5939709 | 4/19 |
همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود، در کل بندرانزلی مساحتی برابر 5939709 متر مربع خارج از دسترسی استاندارد به کاربری ورزشی قرار دارد که این میزان، معادل 4/19 درصد از مساحت کل شهر است. در این خصوص، بیشترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیهی 9 با 7/72 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد و کمترین میزان عدم دسترسی مربوط به ناحیهی 6 با 0/0 درصد مساحت خارج از پوشش استاندارد است.
بهمنظور بررسی ضریب پراکندگی کاربریهای خدمات عمومی در شهر بندرانزلی، میانگین سرانه کاربریها در نواحی 9گانه شهر، مورد محاسبه قرار گرفته و سپس، با محاسبهی انحراف معیار، نسبت به تعیین ضریب پراکندگی اقدام شده است. براین اساس، ضریب پراکندگی کاربریهای خدمات عمومی در بندرانزلی، در واقع، میزان پراکندگی سرانهی هر کاربری در نواحی 9گانه شهر را نشان میدهد. ضریب پراکندگی بالاتر، به معنی وجود اختلاف بیشتر در میزان سرانهی کاربری مدنظر در نواحی 9گانه است.
جدول (13) ضریب پراکندگی کاربریهای خدمات عمومی در سطح نواحی 9 گانه شهر بندرانزلی
کاربری | میانگین سرانه | انحراف معیار | ضریب پراکندگی |
آموزشی | 0333/2 | 2738/1 | 6265/0 |
تجاری-خدماتی | 5889/2 | 9232/1 | 7429/0 |
بهداشتی-درمانی | 2804/1 | 0227/3 | 3608/2 |
اداری-انتظامی | 9111/3 | 9851/4 | 2746/1 |
مذهبی-فرهنگی | 9556/0 | 0608/1 | 1101/1 |
گردشگری-پذیرایی | 1222/6 | 1511/11 | 8214/1 |
فضای سبز | 9333/7 | 0758/20 | 5306/2 |
ورزشی | 5556/2 | 3242/3 | 30075/1 |
در جدول فوق مشاهده میشود، بیشترین میزان ضریب پراکندگی، مربوط به کاربری فضای سبز و پس از آن کاربری بهداشتی-درمانی است که این امر بیانگر وجود تفاوت فراوان در سرانهیاین کاربریها در نواحی 9گانه است. بهعبارتدیگر، در برخی از نواحی مقدار سرانهی این کاربریها بسیار کم و در برخی دیگر از نواحی، میزان سرانهی این کاربریها زیاد استو در نتیجه آن، ضریب پراکندگی کاربریهای مذکور، دارای بیشترین مقدار شده است. همچنین، کمترین میزان ضریب پراکندگی نیز، مربوط به کاربری آموزشی و پس از آن، تجاری-خدماتی است. برایناساس، میتوان بیان کرد، سرانهی این دو کاربری در نواحی 9گانه نزدیک به یکدیگر بوده و اختلاف کمتری در بین آنها وجود دارد.
سطح بندی نواحی بر اساس میزان برخورداری از خدمات عمومی با استفاده از تکنیک ویکور
به جهت رتبه بندی با استفاده از روش ویکور ابتدا با توجه به ضریب اهمیت معیارها در تصمیم گیری بردار وزن تعریف میشود. در این تحقیق به منظور محاسبه وزن عامل‌ها، از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شد. با توجه به اینکه معیارهای مورد استفاده در این پژوهش، دارای واحدهای متفاوتی می‌باشند، لذا نیازمند نرمالسازی دادهها میباشد در این قسمت دادههای بدست آمده در ماتریس نرمال در وزن هر کدام از معیارها ضریب میشود.
جدول(14)ماتریس نرمال شده وزین
ماتریس وزین | آموزشی | تجاری-خدماتی | بهداشتی-درمانی | اداری-انتظامی | مذهبی-فرهنگی | گردشگری-پذیرایی | فضای سبز | ورزشی |
ناحیه 1 | 0.0149 | 0.0186 | 0.0006 | 0.0019 | 0 | 0.0078 | 0.0269 | 0.0374 |
ناحیه 2 | 0.2286 | 0.0559 | 0 | 0 | 0.0083 | 0.0026 | 0 | 0.0009 |
ناحیه 3 | 0.0994 | 0.001 | 0.0081 | 0.0389 | 0.0071 | 0.0052 | 0.0013 | 0.0098 |
ناحیه 4 | 0.1292 | 0.0343 | 0.0108 | 0.0376 | 0.0094 | 0.0017 | 0.0001 | 0.0036 |
ناحیه 5 | 0.1342 | 0.0343 | 0.0081 | 0.1006 | 0.0437 | 0.002 | 0.0002 | 0.0361 |
ناحیه 6 | 0.1093 | 0.0481 | 0.0269 | 0.0279 | 0.0106 | 0.0003 | 0.0021 | 0.0031 |
ناحیه 7 | 0.0646 | 0.0177 | 0.0027 | 0.0182 | 0.0059 | 0.0089 | 0.0004 | 0.0018 |
ناحیه 8 | 0.0994 | 0.0128 | 0.0027 | 0.0026 | 0.0083 | 0.0015 | 0.0002 | 0.0098 |
ناحیه 9 | 0.0298 | 0.0059 | 0.25 | 0.0006 | 0.0083 | 0.0512 | 0 | 0 |
تعیین نقطه ایده آل مثبت و منفی
برای هر معیار بیشترین مقدار به عنوان f+ یا fmax و کمترین مقدار را f- یا fmin محاسبه می‌گردد. بدین ترتیب نقطه ایده آل مثبت و منفی محاسبه میشود.
جدول(15) مقادیر ایده آل مثبت و منفی
راه حل بهینه | آموزشی | تجاری-خدماتی | بهداشتی-درمانی | اداری-انتظامی | مذهبی-فرهنگی | گردشگری-پذیرایی | فضای سبز | ورزشی |
+ | 0.2286 | 0.0559 | 0.25 | 0.1006 | 0.0437 | 0.0512 | 0.0269 | 0.0374 |
- | 0.0149 | 0.001 | 0 | 0 | 0 | 0.0003 | 0 | 0 |
تعیین سودمندی و تاسف
در این بخش، مقدار fmax از ماتریس نرمال وزین کم گردیده و پس از آن مقادیر سودمندی و تأسف معیارها به وسیله رابطه ذیل محاسبه می‌گردد.
در این رابطه Si بیانگر فاصله نسبی گزینه i ام از راه حل ایده آل مثبت (بهترین ترکیب) و Ri بیانگر حداکثر ناراحتی گزینه i ام از دوری از راه حل ایده آل مثبت میباشد.
جدول(16) ماتریس سودمندی و تاسف
سودمندی و تاسف | سودمندی(S) | تاسف(R) |
ناحیه 1 | 0.8773 | 0.352 |
ناحیه 2 | 0.541 | 0.252 |
ناحیه 3 | 0.7771 | 0.2439 |
ناحیه 4 | 0.6815 | 0.2412 |
ناحیه 5 | 0.5158 | 0.2439 |
ناحیه 6 | 0.6851 | 0.2249 |
ناحیه 7 | 0.8462 | 0.2701 |
ناحیه 8 | 0.8093 | 0.2493 |
ناحیه 9 | 0.6511 | 0.3274 |
در نهایت بهمنظور محاسبهی شاخص ویکور از رابطه استفاده میشود:
معادله (1): | Qj=V0 |
نواحی | رتبه | شاخص ویکور |
ناحیه 5 | 1 | 0746/0 |
ناحیه 2 | 2 | 1414/0 |
ناحیه 6 | 3 | 2341/0 |
ناحیه 4 | 4 | 2931/0 |
ناحیه 3 | 5 | 4361/0 |
ناحیه 8 | 6 | 5019/0 |
ناحیه 9 | 7 | 5905/0 |
ناحیه 7 | 8 | 6349/0 |
ناحیه 1 | 9 | 1 |
همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود، براساس نتایج، تکنیک ویکور، بیشترین میزان برخورداری از خدمات عمومی، در ناحیهی 5 است. بهعبارتدیگر، ناحیهی 5 در بندرانزلی، بیشترین میزان سرانهی کاربریهای خدماتی را دارد. پس از آن، بهترتیب، نواحی 2، 6، 4، 3، 8، 9، 7 و ناحیهی 1 از خدمات عمومی برخوردار است.
بحث و نتیجهگیری
کاربری فضای سبز در شهر بندرانزلی که شامل پارک‌های محله، ناحیه و کاشت گیاهان که با نظارت و مدیریت انسانی است، با تعداد 71 واحد مساحتی در حدود 300120 متر مربع دارا است. برایناساس، شهر بندرانزلی در رابطه با کاربری فضای سبز از سرانهی 5/2 متر مربع به ازای هر نفر بهرهمند است. همچنین، به لحاظ مساحت، بیشترین میزان کاربری فضای سبز در ناحیهی 1 و کمترین میزان آن در ناحیهی 9 قرار گرفته است. به لحاظ تعداد نیز، بیشترین تعداد کاربری فضای سبز در ناحیهی 3 و کمترین تعداد کاربری فضای سبز در ناحیهی 9 قرار دارد و نهایتاً به لحاظ سرانه، بیشترین میزان سرانهی کاربری فضای سبز مربوط به ناحیهی 1 و کمترین میزان آن مربوط به ناحیهی 9 است. مقایسهی نتایج حاصل از پژوهش حاضر با تحقیق مشابهی که توسط (اسکندری نوده و خوشدلان، 1391) در بندرانزلی انجام شده، نشان میدهد، در سال 1391 بیشترین میزان پراکندگی مربوط به کاربری بهداشتی-درمانی بوده است و کاربری فضای سبز پراکندگی کمتری داشته است. اما برطبق نتایج پژوهش حاضر، کاربری فضای سبز، دارای بیشترین میزان پراکندگی و کاربری بهداشتی- درمانی، دارای رتبهیدوم است. مدیریت شهری عامل اصلی توزیع خدمات در سطح محلات است. سیاست گذاری‌ها و سرمایه گذاری‌های صورت گرفته موجب تراکم در برخی نواحی شهری شده است، منفعت طلبی و عدم توجه به فضای خدمات، توزیع نامتعادل خدمات شهری را به همراه داشته است.
فضای سبز نیز با توجه به افزایش جمعیت و دسترسی ساکنان نواحی به آن، با چالش مواجه شده است و کاستی‌هایی در جهت بهره مندی از فواید فضای سبز به همراه داشته است. بهاینترتیب، میتوان بیان داشت، طی دورهی 10 سالهی مذکور، کاربری فضای سبز به دلایل مختلف بهصورت پراکنده افزایش یافته است. همچنین، کمترین میزان پراکندگی مربوط به کاربری مذهبی است که این موضوع در پژوهش حاضر، مشاهده نشد و بهجای آن، کاربری آموزشی در این مطالعه، کمترین میزان پراکندگی را داشته است. درحالی که در سال 1391 کاربری آموزشی ازجمله کاربریهای با ضریب پراکندگی بالا بوده است و این موضوع، بیانگر توزیع نامتعادل و تراکم کاربری آموزشی، طی ده سال اخیر است. همچنین، از دیگر تغییرات در زمینهی برخورداری از خدمات شهری در سطح نواحی در مقایسهی نتایج این بررسی با مطالعهی مشابه سال 1391 میتوان به تغییر جایگاه نواحی براساس میزان برخورداری از خدمات اشاره کرد ، بهطوریکه، ناحیهی 9 در سال 1391 با داشتن ضریب برخورداری کمتر از 3/0 جزء نواحی نامتعادل محسوب میشده، اما در تحقیق حاضر از بیشترین میزان برخورداری بهرهمند بوده و رتبهی اول را به خود اختصاص داده است. همچنین، نواحی 1، 7 و 8 نیز، در طی این دورهی 10 ساله، تغییرات قابل توجهی نداشتهاند و در گروه نواحی عدم برخوردار قرار دارند.بهمنظور سطحبندی نواحی بندرانزلی از نظر دسترسی به امکانات و خدمات از تکنیک ویکور استفاده شد و نتایج متفاوتی دربرداشت. براساس نتایج حاصل از آزمون ویکور، برخوردارترین ناحیه از خدمات عمومی شهری ناحیهی 5 است. پس از آن نیز، بهترتیب، نواحی 2، 6، 4، 3، 8، 9، 7 و 1 در رتبههای بعدی قرار دارند. روش ویکور، بهمنظور رتبهبندی و یافتن بهترین گزینه از مفهوم بدترین گزینه استفاده می‌کند و میزان سازش، میان فاصلهی گزینه‌ها نسبت به بهترین گزینه را درنظر میگیرد و به این علت جزء روشهای برنامهریزی سازشی طبقهبندی میشود. این روش، در محاسبهی فواصل گزینه‌ها میزان اهمیت فاصلهی مطلوب نسبت به بهترین حالت و بدترین حالت را درنظر میگیرد.
پیشنهادهای تحقیق
بر اساس نتایج حاصل از تحقیق حاضر، پیشنهادات زیر در راستای کاهش نابرابری فضایی در شهر بندرانزلی ارائه شده است:
-باز توزیع خدمات شهری با توجه به اصل نیاز؛ توزیع خدمات شهری باید به نحوی باشد که نواحی محروم خدمات بیشتری دریافت کنند و بتوانند به سطح نواحی برخوردار برسند.
-بالا بودن تعداد روستاهای الحاقی، عبور کنارگذر و نزدیکی به تالاب و بهطورکلی، مسائل محیط زیستی ناحیهی 8 سبب شده این ناحیه از لحاظ برخورداری از خدمات در وضعیت مطلوبی قرار نگیرد و براساس اصل استحقاق نیازمند توجه بیشتری نسبت به سایر نواحی است.
- در ارتباط با کاربری فضای سبز نیز یافتههای تحقیق نشان میدهد که ناحیهی 5 در حدود 50 درصد و ناحیهی 9 بیش از 98 درصد از مساحت ناحیهی فاقد دسترسی استاندارد به کاربری فضای سبز هستند، لذا، توصیه میشود، نسبت به احداث کاربری فضای سبز و استقرار پارکها این دو ناحیه در اولویت قرارگیرند.
- بر اساس نتایج حاصل از تحقیق مشخص شده است که با توجه به اینکه تمامی کاربریهای مورد مطالعه در تحقیق فاقد توزیع متعادل در سطح شهر بوده است، لذا میتوان اظهار داشت که در برنامه‌ریزی‌هایی که در شهر بندرانزلی تاکنون صورت گرفته است، به توزیع فضایی کاربریها و مباحث مربوط به عدالت فضایی هیچگونه توجهی نگردیده است که نتیجه آن تراکم بیش از حد کاربریهای خدماتی در برخی از مناطق شهر و کمبود کاربریهای مذکور در برخی دیگر از نقاط شهر بوده است، لذا پیشنهاد می‌گردد تا در طرح‌های توسعه شهری که در آینده تدوین می‌گردد، توجه و نگاه ویژه ای به بازتوزیع فضایی کاربریها و عدالت فضایی گردد و اولویت افزایش سرانه و ایجاد کاربریهای جدید حتماً با نواحی کمتر برخوردار که در این تحقیق به آنها اشاره گردید، باشد. در راستای نتایج تحقیق راهکارهای زیر پیشنهاد میشود:
-آگاه‌سازی شهروندان از فواید فضای سبز در راستای مشارکت همه جانبه آنها
-بهره‌برداری از اراضی بلااستفاده در شهر
-استفاده از گونه‌های بومی و متناسب با اقلیم منطقه
- برگزاری دورههای حفظ و نگهداری محیط زیست، پارک و خدمات شهری
** پژوهش حاضر برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد با همین نام میباشد.
منابع
اسکندري نوده، محمد، خوشدلان، مژگان (1391)، تحلیل فضایی پراکندگی جمعیت و توزیع خدمات در شهر بندرانزلی براساس مدل تاپسیس، جغرافیاو پایداري محیط، (3)، 25-44.
تابعی، نادر، موحد، علی، تولایی، سیمین، کمانوردی کجوری، موسی (1396)، بررسی نقش عدالت فضایی در مدیریت شهری (محدودهی مطالعه: محلات منطقۀ 6 تهران، فصلنامهی علمی پژوهشی برنامهریزی فضایی (جغرافیا)، 6 (2)، 23-36.
حاتمینژاد، حسین، منوچهری میاندوآب، ابراهیم، حاتمینژاد، حجت (1391)، شهر و عدالت اجتماعی: تحلیلی بر نابرابریهای محله‌ای (مطالعهی موردی: محله‌های قدیمی شهر میاندوآب)، مجله پژوهشهای جغرافیای انسانی، 80، 63-41.
خاکپور، براتعلی، صیاد سالار، یاسین، معمری، ابراهیم، سعیدی عبدلآبادی، احمد (1397)، پایش فضای شهری با رویکرد عدالت فضایی (پژوهش موردی: مناطق13گانهی کلانشهر مشهد)، کاوشهای جغرافیایی مناطق بیابانی، سال ششم، دوم، پاییز و زمستان، 187-214.
داداش پور،هاشم، رستمی، فرامرز (1390)، سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه‌ای، سال سوم، شماره 10، صص 22-1.
روستایی، شهریور؛ بابایی، الی‌ناز و کاملی‌فر، زهرا (1392). ارزیابی عدالت فضایی در پراکنش خدمات شهری, مطالعه موردی کلان شهر تبریز، مجله آمایش جغرافیایی فضا، 3 (10)، 82-101.
شکوئی، حسین (1386)، اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، جلد اول، چاپ نهم، تهران: انتشارات گیتاشناسی.
عبدي، علی، رحمانی، بیژن، تاج، شهره (1398)،تحلیل نابرابریهای فضایی توزیع خدمات شهري از منظر عدالت فضایی مطالعهی موردي: شهرستان قرچک، جغرافیای فضای گردشگري،دوره نهم،شماره33، صفحه 69 -88.
فنی، زهره (1388)، بررسی ابعادی از تحولات جغرافیای فرهنگی شهر (مطالعهی موردی: مناطق 1 و 12 شهر تهران)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، 68،54-37.
معصومی اشکوری، حسن (1385)، اصول و مبانی برنامهریزی منطقه‌ای، چاپ سوم، تهران: انتشارات پیام.
Cho, C. M. (2004). Study on effects of resident-perceived neighborhood boundaries on public services accessibility & its relation to utilization: using Geographic Information System, focusing on the case of public parks in Austin, Texas (Doctoral dissertation, Texas A&M University).
Hu, P., Liu, Z., & Lan, J. (2018). Equity and efficiency in spatial distribution of basic public health facilities: a case study from Nanjing metropolitan area. Urban Policy and Research, 37(2), 243-266.
Kim, S (2008), Spatial Inequality and Economic Development: Theories, Facts, and Policies, The World Bank.
Opricovic, S, Tzeng, G. (2004), Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operational Research 156, 445-455.
Tang, B. S. (2017). Explaining the inequitable spatial distribution of public open space in Hong Kong. Landscape and Urban Planning.
Wu, L., & Kim, S. K. (2020). Exploring the equality of accessing urban green spaces: A comparative study of 341 Chinese cities. Ecological Indicators, 121, 107080.
[1] -Vikor
[2] -Long Feng Wu & Sang Kyum Kim
[3] -Hu et al
[4] -Tang