بررسی نقش دانش بومی ذینفعان و مشارکت محلی در حفاظت پایدار از جنگل (مطالعه موردی: جنگل‌های غرب استان گیلان)
محورهای موضوعی : جنگلها و منابع طبیعی
امیرحسین زمانی
1
,
ایرج حسن زاد ناورودی
2
*
,
علی امیدی
3
1 - وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری
2 - گروه جنگلداری،دانشکده منابع طبیعی،دانشگاه گیلان،رشت،ایران
3 - گروه جنگلداری،دانشکده منابع طبیعی،دانشگاه گیلان،رشت،ایران
کلید واژه: حفاظت پایدار, دانش بومی, رفتار سازگار, مشارکت مردم محلی,
چکیده مقاله :
یکی از رویکردهای جلوگیری از آسیب و تخریب جنگلها، ارتقاء دانش و مشارکت مردم محلی است. در این تحقیق نقش دانش بومی ذینفعان و مشارکت مردم محلی در حفاظت پایدار جنگل‌های غرب گیلان با تئوری‌های سطوح قاعده‌مند و رفتار برنامه‌ریزی‌شده بررسی شد. جامعه آماری شامل ساکنان و جنگل‌نشینان بومی شهرستان‌های صومعه‌سرا، فومن و شفت و کارشناسان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان بودند. حجم نمونه از روش کوکران نامحدود محاسبه و 198 نفر به پرسشنامه پاسخ دادند. نمونه‌گیری از نوع تصادفی ساده و تحلیل داده‌ها با مدل‌سازی معادلات ساختاری و نرم‌افزارهای SPSS 26 و Smart PLS 3 انجام شد. آزمون همبستگی رابطه مثبت معناداری بین متغیرهای مشارکت و دانش بومی با حفاظت پایدار نشان و این دو متغیر به میزان 661/0 و 377/0 قادر به پیش‌بینی حفاظت پایدار بودند. مدل‌سازی معادلات ساختاری مشخص نمود که تجربه تخریب جنگل از طریق مشارکت ضعیف مردم محلی و دانش بومی بر رفتار سازگار در حفاظت پایدار جنگل تأثیر غیرمستقیم دارد. مطابق با تئوری سطوح قاعده‌مند، تمرکز جوامع بومی بر روی ارتقای دانش در کنار مشارکت در حفاظت از جنگل‌های تخریب شده می‌تواند به‌عنوان مفاهیم عینی و انتزاعی در جهت حفاظت از جنگلها مؤثر باشد. این مسئله هم‌راستا با تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده که ایجاد نگرش مثبت در بین افراد بومی در قالب هنجارهای ذهنی است به کنترل رفتار مبتنی بر حفاظت پایدار میانجامد. نتایج این تحقیق می‌تواند در تغییر نگرش مدیران کل اداره منابع طبیعی و آبخیزداری نسبت به اثربخشی دانش بومی و مسائل فرهنگی در حفاظت پایدار منابع طبیعی استفاده شود.
One of the approaches to prevent forests’ destruction is to improve the knowledge and participation of local people. In the present study, the role of indigenous knowledge of stakeholders and the participation of local people in the sustainable conservation of the west of Guilan forests were investigated using the theories of normative levels and planned behavior. The statistical population consisted of the residents and native forest dwellers of Sowme'eh Sara, Fuman, and Shaft cities, as well as the experts from General Department of Natural Resources and Watershed Management of Guilan. The sample amount was calculated using the unlimited Cochrane method, and 198 people responded to the questionnaire. The sampling method was simple random and for data analysis, structural equation modeling with SPSS 26 and Smart PLS 3 software were employed. The correlation test showed a significant positive relationship between participation and local knowledge variables with sustainable conservation and these two variables were able to predict sustainable conservation by 0.661 and 0.377, respectively. The structural equation modeling indicated that the experience of forest destruction through the weak participation of local people and indigenous knowledge has an indirect effect on adaptive behavior in sustainable forest conservation. According to the theory of normative levels, the focus of indigenous communities on the promotion of indigenous knowledge as an objective concept along with their focus on abstract concepts such as participation in the conservation of degraded forests can motivate protecting forests. This issue is accordance with the theory of planned behavior which creating a positive attitude among native people in the form of mental norms, lead to the control of behavior based on sustainable conservation. The results of the present research can be used to change the attitude of the general managers of the Natural Resources and Watershed Administration regarding the effectiveness of indigenous knowledge and cultural issues in the sustainable conservation of natural resources.
آذر، فاطمه؛ محمودی، جلال و رستگار، شفق (1395). نقش دانش بومی در ایجاد اشتغال مطالعه موردی منطقه پلور استان مازندران. دومین کنگره سراسری در مسیر توسعه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان.
آقاجان تبار، فریدون؛ طبری کوچکسرایی، مسعود و محمودی، جلال (1400). نقش دانش بومی در اشتغال، درآمد افراد محلی و حفاظت از جنگل‌های هیرکانی از دیدگاه ساکنین منطقه واز، شهرستان نور. دوفصلنامه بوم‌شناسی جنگل‌های ایران، 9(17).
پاک گهر، نغمه؛ اسحاقی‌راد، جواد؛ غلامی، غلامحسین؛ علیجانپور، احمد و رابرتز، دیوید وی (1400). تاثیر روش‌های اندازه‌گیری فاصله در طبقه‌بندی گروه‌های بوم‌شناسی در جنگل‌های هیرکانی. تحقیقات منابع طبیعی تجدید شونده، 12(1)، 157-147.
جوانمیری‌پور، محسن؛ نوبخت، عباسعلی؛ عطایی، اسحق؛ بیات، داریوش؛ کرمی، جلیل و بیات، نریمان (1398). بررسی سنجش آگاهی مردم در خصوص ارزش جنگل‌های هیرکانی در حوزه‌های فریرود ـ زیلکی رود، دوهزار - سه هزار، بلیران و چهل‌چای. فصلنامه اقتصاد محیط‌زیست و منابع طبیعی، 3(6)، 28-1.
خالقی، باقر؛ عواطفی همت، محمد؛ شامخی، تقی و شیروانی، انوشیروان (1394). دانش اکولوژیک سنتی مردم محلی از خواص دارویی گیاهان علفی و بوته‌ای در حوزه ایلگنه چای ارسباران. دوفصلنامه دانش‌های بومی ایران، 2(4)، 236-205.
دهداری، سمیه؛ فرجی، محمد؛ چراغیان، عالم و قربانی، مهدی (1396). بررسی دانش بومی زنان روستایی در تولید و مدیریت محصولات دامی- روستای امامزاده صالح کوتاه، مرتع، ۱۱(۳)، 320-306.
سعیدی گراغانی، حمیدرضا؛ ارزانی، حسین؛ قربانی، مهدی و جهانبخش گروهی، نسیم (1395). تحلیل ساختار اجتماعی و دانش بومی ایل محمدی سلیمانی شهرستان جیرفت، مرتع، ۱۰(۱)، 123-109.
سواری، مسلم و اسدی، زینب (1398). تعیین‌کننده‌های عضویت زنان روستایی در تعاونی‌های حفاظت از جنگل‌های زاگرس در استان لرستان. نشریه جنگل و فرآورده‌های چوب، 72(4)، 326-313.
عبداللهی، وحیده؛ ارزانی، حسین؛ زارع چاهوکی، محمدعلی؛ موحد محمدی، سید حمید؛ هادربادی، غلامرضا و معتمدی، جواد (1400). ارزیابی قابلیت مراتع کوهستانی در میان خراسان جنوبی برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی بر مبنای شاخص‌‌های اکولوژیکی و تکیه بر دانش بومی بهره‌‌برداران. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 37(1)، 51-30.
محمودی، جلال؛ لطفی، شیوا و مهدوی، سیده خدیجه (1396). نقش دانش بومی در حفاظت، احیا و بهرهبرداری پایدار از مرتع در حوزه خورتاب رودبار، شهرستان نور. پژوهش‌های آبخیزداری، 30(3)، 60-53.
محمودی، جلال و شجاعی، ربابه (1398). بررسی نقش دانش بومی در حفاظت از حوزه آبخیز لاویج شهرستان نور. پنجمین کنفرانس بین‌المللی مهندسی محیط زیست و منابع طبیعی، تهران.
مهرآرا، اسداله؛ مدانلوجویباری، سپیده و زارع زیدی، علیرضا (1396). بررسی نقش حفاظت از محیط زیست در توسعه پایدار. شباک، 3(10)، 95-85.
یعقوبی فرانی، احمد؛ کریمی، سعید و پرموزه، فرشاد (1396). عوامل مؤثر بر مشارکت مردم در طرح‌های حفاظت از جنگل در شهرستان گیلان غرب. پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، 24(2)، 46-33.
یوسفی، جلال؛ ازکیا، مصطفی و کلدی، علیرضا (1396). تدوین مدل مفهومی حاصل از تلفیق دانش بومی و نوین با استفاده از نظریه بنیانی در احیاء، حفظ، نگهداری و بهرهبرداری از منابع طبیعی با رویکرد پساتوسعه (مورد مطالعه: ایل ممسنی استان فارس)، مطالعات جامعه شناسی، 10(34)، 31-7.
یوسفی، محمدمهدی و وثوقی، منصور (1392). دانش بومی استفاده از جنگل و مرتع در شهرستان رستم. مطالعات جامعه‌شناسی، 5(19)، 89-71.
Adhikari, S., Kingi, T., & Ganesh, S. (2014). Incentives for community participation in the governance and management of common property resources: the case of community forest management in Nepal. Forest Policy and Economics, 44, 1-9.
Ajzen, I. (2002). Perceived behavioral control, self‐efficacy, locus of control, and the theory of planned behavior 1. Journal of applied social psychology, 32(4), 665-683.
Ajzen, I. (2020). The theory of planned behavior: Frequently asked questions. Human Behavior and Emerging Technologies, 2(4), 314-324.
Deng, Y., Wang, M., & Yousefpour, R. (2017). How do people's perceptions and climatic disaster experiences influence their daily behaviors regarding adaptation to climate change?—A case study among young generations. Science of the total environment, 581, 840-847.
Diver, S. (2017). Negotiating Indigenous knowledge at the science-policy interface: Insights from the Xáxli’p Community Forest. Environmental Science & Policy, 73, 1-11.
Greaves, M., Zibarras, L. D., & Stride, C. (2013). Using the theory of planned behavior to explore environmental behavioral intentions in the workplace. Journal of Environmental Psychology, 34, 109-120.
Krywkow, J., & Hare, M. (2008). Participatory process management. Forth International Congress on Environmental Modeling and Software, Barcelona, Catalonia, Spain, 888-899.
Liberman, N., & Trope, Y. (1998). The role of feasibility and desirability considerations in near and distant future decisions: A test of temporal construal theory. Journal of personality and social psychology, 75(1), 5.
Mavhura, E., & Mushure, S. (2019). Forest and wildlife resource-conservation efforts based on indigenous knowledge: The case of Nharira community in Chikomba district, Zimbabwe. Forest Policy and Economics, 105, 83-90.
McGinnis, G., Harvey, M., & Young, T. (2020). Indigenous knowledge sharing in Northern Australia: Engaging digital technology for cultural interpretation. Tourism Planning & Development, 17(1), 96-125.
Schmidt, M. V. C., Ikpeng, Y. U., Kayabi, T., Sanches, R. A., Ono, K. Y., & Adams, C. (2021). Indigenous knowledge and forest succession management in the Brazilian Amazon: Contributions to reforestation of degraded areas. Frontiers in Forests and Global Change, 31.
Sultana, R., Muhammad, N., & Zakaria, A. K. M. (2018). Role of indigenous knowledge in sustainable development. International Journal of Development Research, 8(2), 18902-18906.
Spence, A., Poortinga, W., Butler, C., & Pidgeon, N. F. (2011). Perceptions of climate change and willingness to save energy related to flood experience. Nature climate change, 1(1), 46-49.
Thompson, K. L., Lantz, T., & Ban, N. (2020). A review of Indigenous knowledge and participation in environmental monitoring. Ecology and Society, 25(2).
Trope, Y., & Liberman, N. (2010). Construal-level theory of psychological distance. Psychological review, 117(2), 440.
Whitmarsh, L. (2008). Are flood victims more concerned about climate change than other people? The role of direct experience in risk perception and behavioural response. Journal of risk research, 11(3), 351-374.