بررسی نقش طرح های هادی در توسعه روستایی از منظر کالبدی با تاکید بر هویت بخشی به فضا مطالعه موردی، شهرستان رشت، استان گیلان
محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری و محلی
محمدعلی رحیمی پور شیخانی نژاد
1
,
حبیب محمودی چناری
2
,
سیده فاطمه امامی
3
*
,
فرزانه نصیری جان آقا
4
1 - عضو هیات علمی
2 - پژوهشکده محیط زیست کشور، جهاد دانشگاهی گیلان
3 - جغرافیا
4 - سازمان جهاد دانشگاهی گیلان
کلید واژه: طرح هادی, توسعه کالبدی, کریجینگ, توزیع فضایی,
چکیده مقاله :
اجراي طرح هادي روستایی جهت تأمین عادلانه امکانات از طریق تحول کالبدي- فیزیکی روستا، ایجاد تسهیلات اجتماعی- تولیدي، تأمین خدمات عمومی و بهبود مسکن روستاییان بوده است. اثرات اين طرحها محدود به تغییراتی در بافت کالبدي بوده و در اجراي آن به عامل اقتصادي کمتر توجه شده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش طرح-های هادی در تحولات توسعه کالبدی و هویت بخشی به فضای زیستی از منظر ساکنین روستایی میباشد. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر رویکرد توصیفی- تحلیلی است که با نمونه ای با حجم 250 نفر از میان افراد روستاهای شهرستان رشت انجام شده است. ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش شامل: مطالعات کتابخانه ای برای جمع آوری اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق و سپس پژوهش های میدانی از طریق مشاهده و پرسشنامه میباشد. جامعه آماری، روستاییان ساکن روستاهای شهرستان رشت هستند. در این پژوهش به منظور بررسی هویت کالبدی از روش میانه‌یابی به روش کریجینگ استفاده شده است. بعبارتی روش تجزیه و تحلیل داده ها مبتنی بر آمار فضایی می باشد. نتایج تحقیق حاکی از آن است الگوی توزیع فضایی متغیرهای هویت کالبدی در روستاهای شهرستان رشت به صورت خطی (شمالی- جنوبی) است به این معنی که روستاهای واقع در مناطق جنوب، مرکز و شمال از وضعیت مطلوب تری برخوردار می باشند به مراتب هر چه به سمت غرب و شرق کشیده می شود الگوی خطی از بین رفته به به صورت لکه هایی نمایش داده می‌شوند که از وضعیت مطلوبی برخوردار نمی باشند.
Eliminate deprivation and rural development, one of the programs on the agenda is the implementation of the rural master plan to provide equitable facilities through physical transformation of the village, creating facilities it has been social-productive, providing public services and improving the housing of the villagers. The effects of conductor designs are limited to changes in physical texture and less attention is paid to the economic factor in its implementation. The purpose of this study is to investigate the role of pilot projects in the development of physical development and identification of living space from the perspective of residents. This research is applied in terms of purpose and in terms of descriptive-analytical approach, which has been done with a sample of 250 people from rural areas in Rasht. Data collection tools in this study included: library studies to collect information related to research literature and then field research through observation and questionnaires. The statistical population of the study is the villagers living in the villages of Rasht city. In this study, the correlation method by Kiiging method has been used for physical identity. In other words, the data analysis method is based on spatial statistics. The results indicate that the pattern of spatial distribution of physical identity variables in the villages of Rasht city is linear (north-south), which means that the villages located in the south, center and north are in a more favorable situation.
- ابراهیمی، محمد صادق؛ مظفر امینی، امیر؛ میکاییل، سید حنیف(1393). بررسي وضعيت خدمات زيربنايي و روبنايي طرح هادي روستايي. چشم¬انداز جغرافيايي در مطالعات انساني، شماره 26، 119-105.
- افتخاری، عبدالرضا؛ بدری، سید علی؛ پورطاهری، مهدی(1393). روش¬شناسی مشارکتی در برنامه¬ریزی کالبدی سکونتگاههای روستایی. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
- باقلانی، کبری(1386). ارزیابی اجرای طرح¬های هادی روستایی در شهرستان ایلام. پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه¬ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران.
- پورطاهری، مهدی؛ رکن¬الدین افتخاری، عبدالرضا؛ بدری، علی(1390). راهبردها و سیاستهای توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی با تأکید بر تجربیات جهانی و ایران. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
- توکلی، جعفر؛ رزلاسری، اکرم(1395). تحلیل اثرات کالبدي و اقتصادي طرحهاي هادي روستایی مورد: روستاهاي شهرستان کرمانشاه. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5(2)، 160-141.
- رضوانی، محمدرضا (1387). مقدمه¬ای بر برنامه¬ریزی توسعه روستایی در ایران. تهران: انتشارات قومس.
- ریاحی، وحید؛ سالمی¬زاده، شیما؛ کرمی نسب، صدیقه؛ حاتمی، فاطمه(1395). ارزیابی آثار کالبدی اجرای طرح هادی روستایی از دیدگاه روستاییان مطالعه¬ی موردی: دهستان کرخه. نشريه جغرافیا و توسعه، شماره26، 146-133.
- شماعی، علی؛ احمدآبادی، فرشته؛ احمدآبادی، حسن(1393). ارزیابی آثار اجرای طرح¬های هادی بر سکونتگاه روستایی مطالعه موردی: شهرستان نیشابور. نشریه پژوهش و برنامه¬ریزی روستایی، 3(6)، 88-75.
- شمس¬الدینی، علی؛ شکور،علي؛ رستمی، روح الله (1390). تاثیر نوسازي مساکن روستایی بر اقتصاد معیشتی روستاییان مطالعه موردي بخش مرکزي شهرستان ممسنی. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 30(135)، 70-57.
- صابری¬فر، رستم(1390). بررسی متغیرهای تأثیرگذار بر موفقیت طرح¬های هادی روستایی در استان خراسان جنوبی. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 26(3)، 229-213.
- عزیزپور، فرهاد؛ حسینی حاصل، صدیقه (1387). مروری بر روند تحولات کالبدی روستاهای کشور با تأکید بر طرح هادی روستایی. فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره2، 55-42.
- عظیمی، نورالدین؛ مولایی هشجین، نصراله؛ عاشقی، اردشیر(1391). بررسی اثرات کالبدی اجرای طرح¬های هادی روستایی از دیدگاه روستاییان مطالعه موردی: شهرستان میاندوآب. چشم¬انداز جغرافیایی، 7(19)، 37-25.
- عنابستانی، علی¬اکبر(1388). ارزیابی آثار کالبدی اجرای طرح¬های هادی روستایی. اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه¬ی کالبدی روستا.
- عنابستانی، علی¬اکبر؛ اکبری، محمد حسن(1391). ارزیابی طرح¬های هادی و نقش آن در توسعه کالبدی روستا از دیدگاه روستاییان مطالعه موردی: شهرستان جهرم. نشریه پژوهش¬های جغرافیای انسانی، 44(4)، 110-93.
- عینالی، جمشید؛ محمدي یگانه، بهروز، خالدي¬نیا، محمدطیب(1394). اثرات بهسازي مسکن در تحولات کارکرد اقتصادي مساکن روستایی مورد: دهستان شمشیر در شهرستان پاوه. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 4(4)، 209-191.
- مظفر، فرهنگ؛ حسيني، سيد باقر؛ سليماني، محمد؛ تركاشوند، عباس؛ سرمدي، علي اكبر(1387). ارزيابي اثرات اجراي طرح هادي بر محيط زيست روستاهاي ايران. نشريه علوم محيطي، شماره3، 11-32.
- نوروزي، اصغر، صيدايي، سيد اسكندر(1389). تحليلي بر الگوهاي استقرار فضايي سكونتگاههاي روستايي در استان چهارمحال و بختياري. نشريه جغرافيا و توسعه، 18 ،53-68.
- D'Silvam, B. C., & Rafiquem, R. M., (2002). Integrated rural development in Nigeria: The Funtua projects. Food Policy, Volume 5, Issue 4, 282-297.
- Jaarsmaa, F., Langeveldeb. J. M., Bavecoc, M., Eupenc, J. A., (2007). Model for rural transportation planning considering simulating mobility and traffic kills in the badger Meles meles: 18-21.
- Fijalkow, Y., (2004). Sociologie de la villes. (A. Nikgohar Trans.). Mashad, Iran: Agah Press.
- Herrmann S., Osinski, E., (1999). Planning sustainable landuse in rural areas at differentspatial levels using GIS and modeling tools: 97.
- Honey. R., & Abu Kharmeh, S., (2002). Rural policy in Jordan's 1986–1990 development plan, Journal of Rural Studies, Volume 5, Issue 1, 1989, Pages 75-85.
- Liabnda, M., (2001). The passing of Traditional Sociaty: Modernizing the Middle East: 60.
- Moseley, M. J., & Owen, S., (2008). The future of services in rural England: The drivers of change and a scenario for 2015, Progress in Planning Volume 69, Issue 3, April 2008, Pages 93-130.
- Oldfield, P., (2005). Rural settlement and economic development in Southern Italy: Troia and its contado, JMH. 31: 327-345.
- Proshansky, H., (1978). The City and Self-identity. Environment and Behavior, 10 (2), 147-169.
- Rabbani, R., (2002). Urban Sociology. Isfahan, Iran: University of Isfahan Publications.
- Raheb, G., (2008). Conceptual framework for suggestion of criterions of selection of proper technology of rural housing, Phd thesis.
- Shieh, E., (2006). Introduction to Urban Planning. Tehran, Iran: University of Science and Technology Publications.
- Shortal, S., (2008). Are rural development programmes socially inclusive? Social inclusion, civicengagement, participation, and social capital: Exploring the differences: 67.
- White, I. (1998). Pre-improvement rural settlement in Scotland: progress and prospects, Scottish Geo.114: 76-84.
پژوهش و فناوری محیط زیست،1400 6(9)، 1-12
| |||
بررسی نقش طرحهای هادی در توسعه روستایی از منظر کالبدی با تأکید بر هویت بخشی به فضا (مطالعه موردی، شهرستان رشت، استان گیلان)
| |||
محمد علی رحیمی پور شخانی نژاد11، حبیب محمودی چناری1، سیده فاطمه امامی2 ، فرزانه نصیری جان آقا3
| |||
1- استادیار گروه پژوهشی مطالعات ناحیه‌ای، جهاد دانشگاهی استان گیلان، رشت، ایران 2- دکتری جغرافیا و برنامهریزی روستایی، کارشناس پژوهشی گروه پژوهشی مطالعات ناحیه‌ای، جهاد دانشگاهی استان گیلان، رشت، ایران 3- مربی پژوهشی گروه پژوهشی مطالعات ناحیه ای، جهاد دانشگاهی استان گیلان، رشت، ایران | |||
چکیده | |||
اجراي طرح هادي روستایی جهت تأمین عادلانه امکانات از طریق تحول کالبدي- فیزیکی روستا، ایجاد تسهیلات اجتماعی- تولیدي، تأمین خدمات عمومی و بهبود مسکن روستاییان بوده است. اثرات اين طرحها محدود به تغییراتی در بافت کالبدي بوده و در اجراي آن به عامل اقتصادي کمتر توجه شده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش طرحهای هادی در تحولات توسعه کالبدی و هویت بخشی به فضای زیستی از منظر ساکنین روستایی میباشد. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر رویکرد توصیفی- تحلیلی است که با نمونهای با حجم 250 نفر از میان افراد روستاهای شهرستان رشت انجام شده است. ابزار گردآوری دادهها در این پژوهش شامل: مطالعات کتابخانهای برای جمعآوری اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق و سپس پژوهشهای میدانی از طریق مشاهده و پرسشنامه میباشد. جامعه آماری، روستاییان ساکن روستاهای شهرستان رشت هستند. در این پژوهش به منظور بررسی هویت کالبدی از روش میانه‌یابی به روش کریجینگ استفاده شده است. بعبارتی روش تجزیه و تحلیل دادهها مبتنی بر آمار فضایی میباشد. نتایج تحقیق حاکی از آن است الگوی توزیع فضایی متغیرهای هویت کالبدی در روستاهای شهرستان رشت به صورت خطی (شمالی- جنوبی) است به این معنی که روستاهای واقع در مناطق جنوب، مرکز و شمال از وضعیت مطلوبتری برخوردار میباشند به مراتب هر چه به سمت غرب و شرق کشیده میشود الگوی خطی از بین رفته به به صورت لکههایی نمایش داده می‌شوند که از وضعیت مطلوبی برخوردار نمی باشند. | |||
كليد واژه‌ها: طرح هادی، توسعه کالبدی، کریجینگ، توزیع فضایی |
[1] *پست الکترونیکی نویسنده مسئول: f_emami22@yahoo.com
Environmental Research institute |
|
Investigating the role of Guide Plans in rural development from a physical perspective with emphasis on identifying the space Mohammad Ali Rahimipour Sheikhani Nejad11, Habib Mahmoudi Chenari1, Seyyedeh Fatemeh Emami*2, Farzaneh Nasiri Jan Agha3
1- Assistant Professor,Department of Regional Studies, Environmental Research Institute, Academic Center for Education, Culture and Research(ACECR), Guilan Province, Rasht, Iran 2- Research expert,Department of Regional Studies, Environmental Research Institute, Academic Center for Education, Culture and Research(ACECR), Guilan Province, Rasht, Iran 3- Instructor, Department of Regional Studies, Environmental Research Institute, Academic Center for Education, Culture and Research(ACECR), Guilan Province, Rasht, Iran |
Abstract Implementation of the rural master plan has been to provide equitable facilities through physical-body transformation of the village, creating social-productive facilities, providing public services and improving housing for villagers. The effects of Guide Plans are limited to changes in physical texture and less attention is paid to the economic factor in its implementation. The purpose of this study is to investigate the role of these pilot plans in the transformation of physical development and identification to the living space from the perspective of residents. This research is practical in terms of purpose and it is descriptive-analytical in terms of approach, which has been done with a sample of 250 people from rural areas in Rasht. Data collection tools in this study included: library studies to collect information related to research literature and then field research through observation and questionnaires. The statistical population of the research is the villagers living in the villages of Rasht. In this study, the correlation method by Kriging method has been used for physical identity. In other words, the data analysis method is based on spatial statistics. The results indicate that the pattern of spatial distribution of physical identity variables in the villages of Rasht is linear (north-south), which means that the villages located in the south, center and north are in a more favorable situation. The linear pattern disappears for villages near to west and east, they do not have a favorable situation, and they are displayed as spots. |
Keywords: Guide Plans, physical development, Kriging, Spatial distribution |
|
[1] * Corresponding author E-mail address: f_emami22@yahoo.com
مقدمه
مفهوم توسعه در فرایند رشد نهفته است. در اکثر کشورهای پیشرفته جهان، توسعه روستایی رابطه تنگاتنگی با فرایندهای ساختاری نظیر فرایند اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، مدیریتی و زیستمحیطی دارد(Herrmann. Osinski, 1999: 95). حوزههای روستایی به عنوان قاعده نظام سکونت و فعالیت ملی نقش اساسی در توسعه ایفا میکنند چرا که توسعه پایدار سرزمین در گرو پایداری نظام روستایی به عنوان زیر نظام تشکیل دهنده نظام سرزمین است و پایداری فضاهای روستایی در ابعاد مختلف میتواند نقش موثری در توسعه منطقهای و ملی داشته باشد (رضوانی، 1387: 2). تجربیات بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه جهان نشان میدهد که برنامهریزی توسعه کالبدی مناطق روستایی عمدتا با رویکرد سرزمینی و در بستر توسعه پایدار به انجام می‌رسد (پورطاهری و بدری، 1390: 28). مناطق روستایی که از لحاظ اقتصادی در عرصه ساختاری و کارکردی در سطح بالاتری قرار دارند همواره با پذیرش شیوههای نوین توسعه، زمینه بهبود شرایط کالبدی سکونتگاههای خود را از طریق رویکردهای بیرونی و تغییر در الگوهای قدیمی سکونتگاهها با بافت جدید و پیوند آن با رویکردهای پویا آشکار میسازند (Shortall, 2008: 34).
بعد از انقلاب صنعتی اروپا تحولات زیادي در صنعت، کشاورزي، روش‌هاي تولید و حمل ونقل به وجود آمد. با تغییر در روش‌هاي تولید و اقتصاد حاکم بر روستا به منظور همگام شدن با وضعیت جدید اقتصادي و تنوع کارکردي به وجود آمده، کالبد روستاها براي پاسخ به نیاز ساکنان این سکونتگاهها دگرگون شده است (شمسالدینی و همکاران، 1390: 58). در پی این جریان جوامع روستایی کشورهاي در حال توسعه با چالشهاي متعدد اجتماعی- اقتصادي نظیر فقر، بیکاري و مهاجرت‌هاي روستاشهري مواجه شده است که اثرات و پیامدهاي آن شهرهاي بزرگ و کوچک را نیز متاثر ساخته و منجر به بروز مشکلات متعدد گردیده است (عینالی و همکاران، 1394: 1929 به نقل از توکلی و رزلانسریف 1393: 145).
روستاها با توجه به نقش مهمي كه در نظام توليد و اشتغال كشور دارند، در نظام برنامهريزي كشور از جايگاه ويژهاي برخوردارند. با نگاهي گذرا به جامعه روستايي كشور در مييابيم كه اين جامعه از گذشته تا به حال همواره با مسائل و مشكلاتي روبه‌رو بوده است. مشكلاتي از جمله: كمبود امكانات زيربنايي، كيفيت نامناسب محيط زيست، نظام نامناسب استقرار و پراكندگي بيش از حد جمعيت و فعاليت‌ها و عدم امكان سرمايهگذاري مطلوب در اين زمينهها و ...(نوروزی و صیدایی، 1389: 56). براي اين حل اين مشكلات بايستي برنامهاي جامع و متناسب با محيط روستا تهيه و اجرا گردد. بر اين مبنا دولت با انجام طرحها و پروژههاي عمراني كه در بطن برنامههاي مختلف توسعه اجتماعي اقتصادي آمده است در توسعه روستايي مستقيماً مداخله داشته و براي دستيابي به اهداف متصور اقدامات عمراني را در سطح سكونتگاههاي روستايي به انجام ميرساند (سعیدی، 1377به نقل از ابراهیمی و همکاران، 1393: 106). طرح هادي روستايي به عنوان نخستين تلاش سازمان يافته و فراگير ملي براي سازماندهي فضايي روستاهاي كشور به شمار ميرود امروزه طرح هادي روستايي مهمترين ابزار توسعه روستايي در ايران است. بنابراين طرح هادي روستايي، با در پيش گرفتن رويكردي مبتني بر محدوديت تحولات كالبدي در توسعه روستاها به اجراي پروژههايي اجرايي پرداخته است كه همگي در پي دگرگون ساختن روستاها و به تبع آن، توسعه روستايي بودند (مظفر و همکاران، 1387: 20). بر همین مبنا هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش طرحهای هادی در توسعه روستایی از منظر کالبدی با تاکید بر هویت بخشی به فضا در روستاهای شهرستان رشت است. در راستای این پژوهش تحقیقاتی توسط بسیاری از نویسندگان صورت گرفته است که در جدول زیر به آن اشاره شده است.
جدول1- پیشینه پژوهش
ردیف | نام محقق | عنوان تحقیق | سال | نتایج و توضیحات |
|---|---|---|---|---|
1 | باقلانی، کبری | ارزیابی طرحهای هادی روستایی شهرستان ایلام | 1386 | ارزیابی وضعیت معابر اصلی روستاها از متوسط تا خوب از دید روستاییان، مهمترین مشکلات معابر اصلی و فرعی روستاها، سطوح ناصاف و آب گرفتگی، روسازی بد، عرض کم و زیرسازی بد از نتایج بررسی در این پژوهش بود. |
2 | عزیزپور، فرهاد و حسینی حاصل، صدیقه | مروری بر روند تحولات کالبدی روستاهای کشور(با تأکید بر طرحهای هادی روستایی) | 1387 | ایجاد تحولات شگرف در ابعاد مختلف جامعه روستایی به ویژه محیطی و کالبدی، ایمنسازی و کاهش آسیبهای ناشی از بروز سوانح طبیعی، دفع بهداشتی زبالهها و پسماندهای خانگی، دفع وهدایت آبهای سطحی و فاضلاب، ترغیب روستاییان برای اجرای پروژههای طرح هادی نظیر اصلاح معابر فرعی، احداث پیاده رو، ساخت مسجد، درمانگاه و مانند آن و رونق ساخت و ساز در روستاها. |
3 | عنابستانی، علی اکبر | ارزیابی اثار کالبدی اجرای طرحهای هادی روستایی در روستاهای غرب خراسان رضوی | 1388 | امیدواری روستاییان به سکونت در روستا، موفقیت طرح در زمینه خدمات‌رسانی به روستاییان، عدم موفقیت طرح از نظر زیستمحیطی و جلب مشارکت مردم، عدم رضایت مسئولان و مردم از فرایند تهیه و اجرای طرحهای هادی روستاها. |
4 | صابری فر، رستم | بررسی متغیرهای تأثیرگذار بر موفقیت طرحهای هادی روستایی در استان خراسان جنوبی | 1390 | طبق بررسیها نشان دهنده این موضوع است که متغیرهای مشارکت مردم در مطالعه و اجرا، گروه مطالعاتی و اجرایی توانمند، ویژگیهای فنی و علمی طرح، رعایت مسائل زیستمحیطی، توجه به خطرهای محیطی، مسائل مالی و ویژگیهای مدیریتی در موفقیت و در نتیجه، رضایتمندی، بیشترین تأثیرات را به همراه داشتهاند |
5 | عنابستانی، علی اکبر و اکبری، محمدحسن | ارزیابی طرحهای هادی و نقش آن در توسعه کالبدی از دیدگاه روستاییان(مطالعه موردی: شهرستان جهرم) | 1391 | بیشترین اثرگذاری طرحهای هادی در روستاها در بعد بازگشایی و نوسازی معابر روستایی، عدم موفقیت در مسکن روستایی و کاربری اراضی. |
6 | شماعی، علی و همکاران | ارزیابی آثار اجرای طرح هادی بر سکونتگاه روستایی(مطالعه موردی: شهرستان نیشاپور) | 1393 | بهبود معابر روستایی پس از اجرای طرح هادی، و عدم توجه به شاخصهای محیط زیست از جمله آرامستان، دفع زباله، فاضلاب، فضای سبز و جمعآوری آبهای سطحی، موفقیت طرح در زمینه بعد اجتماعی، شاخص میزان مهاجرت، مشارکت و رضایتمندی، موفقیت در بعد اقتصادی، شاخصهای سرمایهگذاری و اشتغال. |
7 | ریاحی و همکاران | ارزیابی آثار کالبدی اجرای طرح هادی روستایی از دیدگاه وستاییان مطالعهی موردی: دهستان کرخه | 1395 | اجرای طرح هادی در عمل موجب بهبود در متغیرهای مورد بررسی به ترتیب در مسکن روستایی، شبکهی معابر، بهداشت و محیط و کاربری اراضی در سطح دهستان کرخه شده است که به معنای ایجاد بافت فیزیکی نسبتا منظم و مناسب برای سکونتگاههای روستایی است. |
8 | ايان وايت | چگونگي بهبود سكونتگاه‌های روستایی در اسکاتلند | 1998 | اين مطالعه به بررسي تحولات اخير در سكونتگاههاي روستايي از قرن 18 تا زمان حاضر ميپردازد. او استفاده از رهيافت‌هاي نظري و تكنيكهاي كاربردي (علمي) را براي ارتقاء سكونتگاههاي روستايي پيشنهاد ميدهد. ضمن اينكه در اين پژوهش از نظرسنجيهاي دقيق و تحقيقات ميان رشتهاي استفاده شده است. |
9 | پل اولدفيلد | سكونتگاههاي روستايي و توسعه اقتصادي در جنوب ايتاليا (منطقه ترويا و كونتادو | 2005 | این مطالعه ابتدا به بررسي چگونگي توسعه سكونتگاهها در منطقه مورد نظر در طول تاريخ پرداخته، سپس تكنيكهاي مختلف را براي توسعه اقتصادي آنها شرح ميدهد و رابطه ميان اين دو را تشريح ميكند. در نهايت تأكيد بر اين نكته دارد كه براي توسعه نياز به يك حكومت محلي قوي و يك دولت با ثبات داخلي و وجدان مدني رو به رشد داريم. |
10 | راهب | بررسي مداخلات مستقيم در فرآيند شكليابي سكونتگاههاي روستايي | 2008 | در اين مطالعه مداخله مستقيم دولتها را در فرايند شكل يابي سكونتگاههاي روستايي، مقولهاي توأم با مخاطرات بالقوه براي روستاها ارزيابي ميكند. چنانكه نتايج اين مداخله ها شامل طرح هاي بهسازي و نوسازي و ... چندان مطلوب، ارزيابي نشده و بنابراين، در خصوص تأثير مثبت و پايدار اين گونه مداخله ها در كيفيت روستاها، ترديدي كاملاً جدي وجود دارد. |
هر فضا و مكان، به عنوان یک منبع هويت است و به گروههايي را كه در آن قرار میگیرند، هويت ميبخشد (Rabbani, 2002). یک فضا براي ساكنان، بايد از یک هويت و از یک ساختار برخوردار باشد ( Fijalkow, 2004: 62). یک روستا نيز به عنوان مجموعهای از تركیب عوامل طبيعي، اجتماعي و محيط‌های شناخته شده توسط انسان، كه در آن جمعيت ساكن متمركز شده دارای هويتي خاص است (Shieh, 2006: 4). همانطور که انسان از محیط بیرونی خود متأثر می شود، تنوع هویتی روستاها نیز تأثیرات گوناگونی بر حیات جمعی روستاییان میگذارد. هویت مکانی بخشی از زیرساخت هویت فردی انسان و حاصل شناخت‌های عمومی وي درباره جهان فيزيكي است كه در آن زندگی میکند (Proshansky, 1976: 147).
برنامهریزی توسعه کالبدی فرایند چند بخشی است که اصول و ابعاد متفاوتی برحسب مفهوم و محتوای آن مورد توجه قرار میگیرد. وی بر این باور هستند از آنجا که رکن برنامهریزی کالبدی، کاربری زمین است، مولفههای بنیادی کاربری زمین مانند: استفاده پایدار از منابع آب، زمین، توزیع بهینه امکانات و خدمات، تامین مسئولیت‌پذیری محیطی، افزایش قابلیت دسترسی به نواحی مسکونی، نواحی کشاورزی، تسهیلات اجتماعی و اقتصادی در درون شبکه زیستگاه‌ها سکونتگاه ها مورد توجه جدی برنامهریزان است. گروهی نیز بر اساس هدف‌های برنامهریزی کالبدی چهار مورد بررسی بنیانی تحت عناوین کار یا فعالیت، سکونتگاه، گردش و فراغت و نیز ارتباطات و رفت و آمد را از اجزای اصلی آن معرفی نمودهاند. در این معنا بهینهترین امکان استفاده از زمین برای کار، سکونتگاه، و ارتباطات به عنوان سازنده‌ای اصلی برنامهریزی کالبدی معرفی شده‌اند (افتخاری و همکاران، 1393: 30).
شکل1- ابعاد توسعه کالبدی(منبع: افتخاری و همکاران، 1393:33)
شاخصهای جهانی در توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی با رویکرد توسعه پایدار
برخلاف گذشته که توسعه روستایی مبتنی بر رویکرد کلی نگر و سیستمی استوار بود در کمیسیون توسعه پایدار در سال ۱۹۹۶ برای سنجش پایداری محلی، شاخص‌هایی را مطرح نموده که فلسفه وجودی خویش را بر پایه ۵ پرسش کلیدی قرار داده است که عبارتند از:
1. کیفیت سلامت و محیط تا چند روز است؟
2. آیا مکان مورد مطالعه خدمات حمل و نقل، آموزش، بهداشت و دیگر خدمات زیربنایی بهرهمند است؟
3. آیا مردم از محل زندگی و کار خود احساس رضایت میکنند؟
4. آیا جامعه از نظر مسائل قومی و مذهبی همگن است؟
5. آیا مردم احساس میکنند که تصمیم گیران صدای آنان را میشنوند؟
این پرسش‌ها به منزله راهنمایی برای برنامهریزان جهت سنجش پایداری در لباس محلی پیشنهاد شود و اندیشمندان توسعه در این همایش به بررسی و نقد آنها پرداختند. ژانویه سال ۲۰۰۰ کمیسیون توسعه پایدار به منظور توسعه پایدار کشاورزی و روستایی شاخص‌هایی را ارائه داد که این شاخص‌ها پیشنهادی با رویکرد فضایی و در ابعاد محیطی، اقتصادی و اجتماعی بوده که در هسته و کانون شاخص‌ها تاکید بر پایداری «ذخایر سرمایهای» چون سرمایه‌های طبیعی انسانی و انسان ساخت مورد توجه بوده است. در فرایند توسعه کالبدی به نظر می‌رسید که مولفهها و سازندههای اصلی توسعه کالبدی سکونتگاه روستایی در بستر توسعه پایدار به طور مستقیم و غیرمستقیم از عوامل اقتصادی اجتماعی و محیطی متاثر شده است بدین ترتیب متناسب با ابعاد توسعه پایدار روستایی، شاخصهای توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی در سه‌بعد محیطی- کالبدی، اقتصادی- کالبدی و اجتماعی- کالبدی به شرح تصویر زیر سازمان‌یابی شده‌اند (پورطاهری و افتخاری، بدری، 1390: 37).
شکل2. شاخصهای کالبدی مناطق روستایی با رویکرد توسعه پایدار)منبع: پورطاهری و افتخاری، بدری، 1390: 37(
هچنین برنامهریزان روستایی معتقدند که در توسعه کالبدی سکونتگاههای توسعه همکاری نهادها و سازمانهای دولتی با شرایط فرهنگی و سنن یک ناحیه در برگیرنده آداب و رسوم و هویت ملی و منطقه همسو و هم‌جهت باشند تا سیاستهای کارکردی و ساختاری برنامههای خود را در جهت بسط و پایداری کالبدی سکونتگاههای روستایی و ایجاد فرصت‌های برابر در مناطق توسعه و بهبود کیفیت ساختاری زندگی روستاییان به مرحله اجرا گذارند (Liabnda, 2001: 6). یک برنامه ریزی آرمانی و هدفمند در مناطق روستایی نیازمند رویکردی جامع رویکردی که در آن فعالیتهای پایتخت و عوامل مکانی فضایی در یک چارچوب مشخص ترکیب شوند، در این چارچوب دولتها و سازمانها در مرکزیت قرار دارند. بر این اساس برنامهریزان در این جوامع از طریق الگوبرداری شیوههای کشورهای توسعه یافته میکوشند تا از طریق رویکردهای توسعه پایدار تصویر زیر حفظ و ارتقای محیط را در سطوح ملی منطقه و محلی فراهم نمایند(Jaarsma, Langevelde, Baveco. Eupen. Arisz, 2007: 18).
جدول2- شاخصهای توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی در سه بعد محیطی-کالبدی،، اقتصادی-کالبدی و اجتماعی-کالبدی
شاخصهای پایداری کالبدی در حوزه مسائل اقتصادی | سرانه اعتبارات عمرانی هزینه شده در عرصه کالبدی به هر 1000 نفر جمعیت، درصد مسکن بهسازی و مقاومسازی روستایی، درصد مسکن غیر استاندارد، نرخ تراکم جاده، درصد روستاهای دارای شبکه برق روستایی و تعداد خدمات پشتیبان تولید به هر 1000 نفر جمعیت و... |
شاخصهای پایداری کالبدی در حوزه مسائل اجتماعی | درصد نرخ رشد جمعیت، تعداد آموزشگاه به هر 1000 نفر، درصد جمعیت برخوردار از آب سالم، تعداد خانه بهداشت به ازای 1000 نفر، تعداد مراکز امنیتی به هر 1000 نفر، درصد روستاهای دارای مراکز ICT، خانوار ساکن در واحد مسکونی، درصد روستاهای دارای شورای اسلامی و دهیار، متوسط نقاط روستایی، درصد روستاهای شناسایی شده دارای میراث فرهنگی و ... |
شاخصهای پایداری کالبدی در حوزه مسائل محیطی | سهم زمینهای کشاورزی، نرخ فرسایش خاک، درصد زمینهای تحت پوشش جنگل، زمینهای مرتعی، مراتع خوب و پربازده و مراتع مدیریت شده، تراکم دام، درصد مناطق حفاظت شده، درصد جمعیت ساکن در مناطق کوهستانی، بیابانی و جنگلی، درصد روستاهای واقع در مناطق کوهستانی، بیابانی و جنگلی، سکونتگاههای بهرهمند از سبکه فاضلاب. |
ارزیابیهای مختلف سالهای اخیر نشان دهنده برخی موفقیتهای طرح هادی به همراهی کاستی‌هايي است از اين رو بسياري از این مطالعات ضرورت بازنگری در فرایند تهیه و اجرای این طرح ها از طرف مردم و مسئولان مطرح كرده است (عظیمی و همکاران، 1391: 26). تجارب کشورهای دیگر نشان‌دهنده آن است که موفقیت طرحهای توسعه روستایی مستلزم دید همه جانبه در ابعاد مختلف زندگی روستاییان به ویژه در زمینههای اقتصادی است (Honey and Abu Kharmeh,2002: 75-85). با توجه به سرعت تغییرات در جوامع انسانی یکی از دیگر عوامل موفقیت طرحهای توسعه، آگاهی از تحولات نیاز روستاییان است (Moseley and Owen, 2008: 93-13).
از ویژگیهای طرحهای هادی روستایی در ایران گسترده بودن آن است. از دهه گذشته تاكنون برای قریب به ۲۵ هزار روستای بالای ۲۰ خانوار طرح هادی تهیه شده و در حدود ۱۰ هزار روستا به مرحله اجرا درآمده است (Brian and Raza, 2002: 316). بديهي است گستردگی، میزان موفقیت طرحها را تحت تاثیر قرار داده و به دلیل بزرگ مقیاس بودن، تأثیر مورد انتظار اولیه را ندارد (عظیمی و همکاران، 1391: 27).
مواد و روشها
این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر رویکرد توصیفی- تحلیلی است که با نمونهای با حجم 250 نفر از میان روستاييان شهرستان رشت انجام شده است. ابزار گردآوری دادهها در این پژوهش شامل: مطالعات کتابخانهای برای جمعآوری اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق و سپس پژوهشهای میدانی از طریق مشاهده و پرسشنامه بهره گرفته شد. جامعه آماری تحقیق، روستاییان ساکن روستاهای شهرستان رشت است. در منطقه مطالعه شده، 299 روستای دارای سکنه وجود دارد که در مجموع دارای 321703 خانوار و 956971 نفر جمعیت‌اند. واحد تحلیل، خانوارهای ساکن در این روستاها بودند، که به علت گسترده بودن تعداد روستاها، انتخاب روستاها از طریق روش تصادفی انجام شد(از هر بخش با توجه به بزرگی بین 3 الی 4 روستا انتخاب شدند)، بر این اساس جامعه آماری تحقیق 255 نفر به روش تصادفی نمونه گیری شدند و مورد آزمون قرار گرفتند. به منظور سازگاری و پایایی پرسشنامه در گویه‌های طرح شده از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد و برای این منظور در مرحله پیش آزمون تعداد 30 پرسشنامه تکمیل و ضریب آلفای کرونباخ 75/0 درصد به دست آمد،که نشان‌دهنده سطح پایایی خوب پرسشنامه است. در این پژوهش برای پهنهبندی هویت کالبدی از روش میانیابی به روش کریجینگ1 استفاده شده است. بعبارتی روش تجزیه و تحلیل دادهها مبتنی بر آمار فضایی است.
جدول3- ابعاد هویت کالبدی و شاخصهای آن
ابعاد | شاخص |
معماری | استفاده از مصالح بومی به صورت خاص، دارا بودن سبک معماری همگن ی محیط بوم آورد، جزئیات و اجزاء معماری |
هنری | رنگ نمای بنا، رویت پذیری در شب، تمایز اندازه ای، تمایز ارتفاعی، تمایز فرمی، تاکید، زوایای دید، پرسپکتیوهای خاص و ویژه از منظر کلی روستا، جزئیات بافت، وجود عناصر و تزئینات خاص، نمونه ای ویژه از معماری روستایی، بافت یکپارچه و منسجم، بو، صدا |
فنی | سازگاری با اقلیم، تکنیک ویژه در ساخت بنا، ایمنی یا بقا سازه |
دسترسی | بنبستها، کوچهها، گذرگاهها، مراکز محله، مساجد، امامزاده، منازل مسکونی، آب انبارها، قهوه خانه‌ها، عبادتگاهها (حسینیهها)، خرمنگاه یا خرمنجا |
عملکردی | مرکز محله، مراکز مبادله دام، سازگاری عملکردی با محیط طبیعی، فضاهای تولیدی، فضاهای خانه که معیشتی باشند، میدانگاها مر کز عرض و تولید کالا انبارها در خانه، فضاهای باز عمومی |
زیست محیطی | عناصر و مکان‌ها یا مناظر طبیعی ویژه، تولید صنایع دستی خاص، پرورش نوع خاصی از دام ،گیا ه یا آبزیان، آب و هوا، شکل ناهمواری زمین، وضعیت رطوبت بارندگی و اشکال آن، الگوی دسترسی به منابع آب زیر زمینی، وجود منظره یا مکان طبیعی ویژه در روستا، توریستی بودن روستا، نزدیکی به شهر‌های توریستی |
منبع: (ابراهیمی، 1393؛ افتخاری و همکاران، 1393؛ توکلی و رزلاسری، 1395؛ عظیمی و همکاران، 1391؛ Rabbani, 2002; Raheb, 2008; Fijalkow, 2004).
قلمرو تحقیق
منطقه مورد مطالعه شهرستان رشت در استان گیلان است که در جلگه مرکزی سفید رود واقع شده است. این شهرستان دارای 6 بخش (مرکزی، خمام، خشکبيجار، سنگر، کوچصفهان و لشت نشاء)، 6 نقطه شهری (رشت، سنگر، کوچصفهان، لشت‌نشاء، خشکبيجار، خمام)، 18 دهستان و 296 آبادی می باشد.
نقشه 1: موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
یافتههای پژوهش
· خصوصیات فردی
یافتههای توصیفی پژوهش نشان میدهد، 39 درصد پاسخگویان مرد و 61 درصد زن بودهاند. همچنین به لحاظ ویژگیهای سنی، 15 درصد در گروه سنی 35-20 سال، 34 درصد در گروه سنی 50-36 سال و 51 درصد نیز در گروه سنی بالای 50 سال بودهاند. وضعیت سواد و تحصیلات پاسخگویان بیانگر آن است که افراد دارای تحصیلات ابتدایی با 30 درصد، بیشترین تعداد و افراد دارای مدرک فوق لیسانس 1 درصد، کمترین تعداد پاسخگویان را به خود اختصاص دادهاند.
جدول 4: ویژگیهای توصیفی (جنس، سن و تحصیلات) پاسخگویان
متغیرها | فراوانی | درصد | |
|---|---|---|---|
جنس | مرد | 153 | 61 |
زن | 97 | 39 | |
جمع | 250 | 100 | |
سن | 35-20 ساله | 38 | 15 |
50-36 ساله | 84 | 34 | |
بالای 50 سال | 128 | 51 | |
جمع | 250 | 100 | |
تحصیلات | بیسواد | 65 | 26 |
ابتدایی | 76 | 30 | |
راهنمایی | 56 | 22 | |
متوسطه | 44 | 18 | |
لیسانس | 7 | 3 | |
فوق لیسانس | 2 | 1 | |
جمع | 250 | 100 | |
· یافتههای استنباطی
در این بخش ابتدا به منظور ارزیابی وضعیت هویت کالبدی جامعه مورد مطالعه از آزمون T تک نمونهای بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق (جدول 5) نشان میدهد، میانگین نمره احساس تعلق مکانی مشاهده شده 1/3 با انحراف استاندارد 5/0 است که بطور معناداری با نمره معیار (3) اختلاف مثبت و معنی‌دار دارد. بدین ترتیب، با آگاهی از میزان احساس تعلق مکانی جامعه نمونه، به بررسی مؤلفهها و شاخصهای مکانی- فضایی (جغرافیایی) مؤثر در آن میپردازیم.
در جدول (5) با در نظر داشتن ضریب اطمینان 95 درصد و خطای 5 درصد مقدار آماره آزمون T با درجه آزادی 449 برای بعد معماری هویت کالبدی، 384/61 بوده این یعنی که مقدار میانگین نمونه از مقدار میانگین آزمون بیشتر بوده است. همچنین مقدار آزمون T با درجه آزادی برای ابعاد هنری، فنی، دسترسی، عملکردی و زیست محیطی به ترتیب 445/127، 600/56، 558/125، 899/113، 926/112، 504/118، این یعنی اینکه مقدار میانگین نمونه از مقدار میانگین آزمون بیشتر بوده است. سطح معناداري آزمون برای کلیه ابعاد هویت کالبدی نیز برابر 000/0 شده است که کوچکتر از خطای 5% می باشد. بنابراین، نتیجه میگیریم که ابعاد زیر پاسخگوی افزایش هویت کالبدی منطقه مورد مطالعه است.
جدول5: تحلیل T تک نمونه ای برای مقایسه نمره ابعاد هویت کالبدی نمونههای موردمطالعه با نمره معیار
متغیرها | عدد مفروض = 3.1 | |||||
t | درجه آزادی | سطح معنی‌داری | اختلاف میانگین | اختلاف 95 درصد | ||
حد پایین | حد بالا | |||||
معماری | 384/61 | 249 | 000/0 | 728/3 | 608/3 | 847/3 |
هنری | 445/127 | 249 | 000/0 | 668/3 | 611/3 | 724/3 |
فنی | 600/56 | 249 | 000/0 | 672/3 | 544/3 | 799/3 |
دسترسی | 558/125 | 249 | 000/0 | 730/3 | 672/3 | 789/3 |
عملکردی | 899/113 | 249 | 000/0 | 673/3 | 610/3 | 737/3 |
زیست محیطی | 926/112 | 249 | 000/0 | 663/3 | 599/3 | 727/3 |
نتایج این تحقیق نشان داد که الگوی توزیع فضایی متغیرهای هویت کالبدی در روستاهای شهرستان رشت به صورت خطی (شمالی –جنوبی) است به این معنی که روستاهای واقع در مناطق جنوب، مرکز و شمال از وضعیت مطلوبتری برخوردار هستند. این روستاها شامل روستاهای حاجی بکنده، چاپارخانه، کته سر خمام، و سراوان میباشد که تحت تأثیر عواملی چون: دسترسی به شریانهای اصلی، نزدیک بودن به هسته متراکم شهری، وجود منظر طبیعی، همجواری با شهر سنگر وکلانشهر رشت به جهت دریافت خدمات مورد نیاز، گردشگرپذیر بودن به جهت برخورداری از جاذبههای گردشگری (طبیعی و فرهنگی)، دسترسی و نزدیکی به منطقه آزاد انزلی از وضعیت مطلوبتری برخوردار بودهاند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد در برخی از روستاها شاخص متغیرهای هویت کالبدی از الگوی فضایی خاصی تبعیت نکرده و به صورت پراکنده در سازمان فضایی شهرستان قابل مشاهده هستند برای مثال روستاهای چون پسیخان در غرب و سالستان در شرق که به علت انزوای جغرافیایی ناشی از واقع شدن در حریم کلانشهر رشت و عبور راه آهن و همجواری با محلات شهری دارای پیشینه تاریخی نامطلوب است.
نقشه 2: توزیع فضایی هویت کالبدی در شهرستان رشت
نقشه (2)، نمایانگر الگویی از توزیع فضایی در هر یک از ابعاد هویت کالبدی به صورت جداگانه است. همانطور که در شکل زیر نمایان است، هویت کالبدی به 6 بعد، معماری، هنری، فنی، دسترسی، عملکردی و زیست محیطی دستهبندی شده است. در ادامه به صورت مجزا به تحلیل هر یک از این 6 شاخص پرداخته شده است.
§ الگوی فضایی بعد فنی هویت کالبدی حاکی از وضعیت نامساعد در روستاهای بخش شرقی به سمت شمال شرقی است. در واقع اکثر خانههای این روستاها از لحاظ سازگاری با اقلیم، داشتن تکنیک خاص و ویژه در منطقه و همچنین ایمنی یا بقا سازه از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند.
§ در زمینه بعد هنری که یکی از ابعاد تأثیرگذار است، روستاهای قسمت غرب و قسمتهایی از شمال غرب دارای بهترین وضعیت هستند در واقع در این دهستان بیشتر بر شاخص‌هایی چون رنگ نمای بنا، رویت پذیری در شب، تمایز اندازهای، تمایز ارتفاعی، تمایز فرمی، تاکید، زوایای دید، پرسپکتیوهای خاص و ویژه از منظر کلی روستا، جزئیات بافت، وجود عناصر و تزئینات خاص، نمونه ای ویژه از معماری روستایی، بافت یکپارچه و منسجم، بو و صدا توجه شده بود.
§ در زمینه بعد دسترسی هویت کالبدی شهرستان بهترین وضعیت را روستاهای شمالی دارا هستند و همچنین بدترین وضعیت را روستاهای غرب دارا هستند. این بدین معنا است که روستاهای چاپارخانه، کتهسر و حاجی بکنده از رضایت بیشتری نسبت به بنبستها، کوچهها، گذرگاهها، مراکز محله، مساجد، امامزاده، منازل مسکونی، آب انبارها، قهوهخانهها، عبادتگاهها(حسینیهها)، خرمنگاه یا خرمنجا از وضعیت بهتری برخوردار هستند.
§ در زمینه بعد عملکردی هویت کالبدی بهترین وضعیت را روستاهای بخش شمال و قسمتهایی در شرق، شمال شرق و جنوب شرق و بدترین وضعیت را روستاهای بخش غرب دارا می باشند. این بدین معناست که روستاهای بخش شمال از لحاظ شاشاخصهایی چون مرکزیت محله، مراکز مبادله دام، سازگاری عملکردی با محیط طبیعی، فضاهای تولیدی، فضاهای خانه که معیشتی باشند، میدانگاها مر کز عرض و تولید کالا، انبارها در خانه و فضاهای باز عمومی از وضعیت بهتری برخوردار هستند. | |
§ در زمینه بعد معماری هویت کالبدی بهترین وضعیت در روستاهای بخش شمال غرب و بدترین وضعیت را روستاهای بخش جنوب غربی دارا میباشند. استفاده از مصالح بومی به صورت خاص، دارا بودن سبک معماری همگنی محیط بوم آورد، جزئیات و اجزاء معماری در روستاهای بخش شمال غرب از وضعیت بهتری برخوردار هستند. | |
نقشه3: توزیع فضایی ابعاد هویت کالبدی در شهرستان رشت
بحث و نتیجهگیری
امروزه عمران روستایی در ساماندهی به تحولات و برنامهریزي رشد و توسعه، مرکز گرایش‌ها و چشماندازها گردیده به گونهاي که اولویت در توسعه روستایی با جهتگیري در این زمینه آغاز گشته است. عمران روستایی بر ایجاد تحول و توسعه در تمام سطوح و اقشار اجتماعی و بر عموم زمینههاي عملیاتی مرتبط تأکید دارد. بنابراین تغییر و تکامل در نظامهاي اجتماعی و سازماندهی امور جامعه را ضروري میداند. زمینههاي مورد نظر به عنوان بسترهاي بالقوه توسعه و پیشرفت، شامل تمام زمینهها و فعالیتهاي مرتبط در امور و تحولات اجتماعی در بخشهاي مختلف جامعه را شامل میشود. در رابطه با عمران روستایی یکی از عوامل مهم براي تغییرات سازنده در جوامع روستایی، تنظیم برنامهریزيهاي دقیق و مدون است. از این رو، وظیفه و کار اصلی برنامهریزان، تدوین طرحها و پروژههاي عمرانی است که منجر به استفاده درست و بهینه از امکانات و مواهب طبیعی از جمله زمین در راستاي بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادي جمعیت روستایی گردد. شکلدهی و نظمبخشی به عرصههاي مکانی- فضایی در واقع از آغاز زندگی بشر و از زمان بهرهگیري از منابع طبیعی به ویژه زمین و آب، پیوسته در مقیاس و مفاهیم متفاوتی مطرح بوده است. در این ارتباط کالبد فیزیکی روستاها طی یک حرکت کند و بطئی متأثر از نظامهاي اجتماعی، اقتصادي و سیاسی شکل گرفته است. بدین لحاظ، طرحهاي فیزیکی و کالبدي مختلفی جهت توسعه و عمران روستایی ابداع شده است. هدف کلی طرحهاي فیزیکی- کالبدي توزیع بهینه جمعیت، فعالیت و خدمات در محدودههاي مورد مطالعه است. از مهمترین و تأثیرگذارترین طرحهاي فیزیکی و کالبدي میتوان به طرح هادي اشاره نمود. در این پژوهش نیز 6 بعد از ابعاد هویت کالبدی در سطح تعدادی ازروستاهای شهرستان رشت مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که الگوی توزیع فضایی متغیرهای هویت کالبدی در روستاهای شهرستان رشت به صورت خطی (شمالی – جنوبی) است به این معنی که روستاهای واقع در مناطق جنوب، مرکز و شمال از وضعیت مطلوبتری برخوردار میباشند که این خود دلایل عمدهای چون: دسترسی به شریانهای اصلی، نزدیک بودن به هسته متراکم شهری، وجود منظر طبیعی، همجواری با شهر سنگر وکلانشهر رشت به جهت دریافت خدمات مورد نیاز، گردشگرپذیر بودن به جهت برخورداری از جاذبههای گردشگری(طبیعی و فرهنگی)، دسترسی و نزدیکی به منطقه آزاد انزلی از وضعیت مطلوبتری برخوردار بودهاند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد در برخی از روستاها شاخص متغیرهای هویت کالبدی از الگوی فضایی مطلوبی برخوردار نمیباشد که تعدادی روستا در غرب و شرق شهرستان رشت میباشد که خود میتواند به دلایل عمدهای چون انزوای جغرافیایی ناشی از واقع شدن در حریم کلانشهر رشت و عبور راه آهن و همجواری با محلات شهری دارای پیشینه تاریخی نامطلوب باشد. همچنین این پژوهش ا میتوان با نتایج تحقیق پژوهشگرانی چون ریاحی و همکاران در سال 1395 مقایسه نمود همان‌گونه که وی در تحقیق خود تحت عنوان ارزیابی آثار کالبدی اجرای طرحهادی روستایی از دیدگاه وستاییان به این نتیجه رسیده بود که اجرای طرح هادی در عمل موجب بهبود در متغیرهای مورد بررسی به ترتیب در مسکن روستایی، شبکهی معابر، بهداشت و محیط و کاربری اراضی در سطح دهستان کرخه شده است که به معنای ایجاد بافت فیزیکی نسبتاً منظم و مناسب برای سکونتگاههای روستایی است. در این پژوهش علاوه بر تأکید بر این موضوع توزیع فضایی هویت کالبدی هر یک از ابعاد به صورت مجزا نیز در سطح شهرستان رشت مورد بررسی قرار گرفت.
منابع
ابراهیمی، محمد صادق؛ مظفر امینی، امیر؛ میکاییل، سید حنیف (1393). بررسي وضعيت خدمات زيربنايي و روبنايي طرح هادي روستايي. چشمانداز جغرافيايي در مطالعات انساني، شماره 26، 119-105.
افتخاری، عبدالرضا؛ بدری، سید علی؛ پورطاهری، مهدی(1393). روششناسی مشارکتی در برنامهریزی کالبدی سکونتگاههای روستایی. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
باقلانی، کبری(1386). ارزیابی اجرای طرحهای هادی روستایی در شهرستان ایلام. پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران.
پورطاهری، مهدی؛ رکنالدین افتخاری، عبدالرضا؛ بدری، علی(1390). راهبردها و سیاستهای توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی با تأکید بر تجربیات جهانی و ایران. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
توکلی، جعفر؛ رزلاسری، اکرم(1395). تحلیل اثرات کالبدي و اقتصادي طرحهاي هادي روستایی مورد: روستاهاي شهرستان کرمانشاه. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5(2)، 160-141.
رضوانی، محمدرضا (1387). مقدمهای بر برنامهریزی توسعه روستایی در ایران. تهران: انتشارات قومس.
ریاحی، وحید؛ سالمیزاده، شیما؛ کرمی نسب، صدیقه؛ حاتمی، فاطمه(1395). ارزیابی آثار کالبدی اجرای طرح هادی روستایی از دیدگاه روستاییان مطالعهی موردی: دهستان کرخه. نشريه جغرافیا و توسعه، شماره26، 146-133.
شماعی، علی؛ احمدآبادی، فرشته؛ احمدآبادی، حسن(1393). ارزیابی آثار اجرای طرحهای هادی بر سکونتگاه روستایی مطالعه موردی: شهرستان نیشابور. نشریه پژوهش و برنامهریزی روستایی، 3(6)، 88-75.
شمسالدینی، علی؛ شکور،علي؛ رستمی، روح الله (1390). تاثیر نوسازي مساکن روستایی بر اقتصاد معیشتی روستاییان مطالعه موردي بخش مرکزي شهرستان ممسنی. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 30(135)، 70-57.
صابریفر، رستم(1390). بررسی متغیرهای تأثیرگذار بر موفقیت طرحهای هادی روستایی در استان خراسان جنوبی. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 26(3)، 229-213.
عزیزپور، فرهاد؛ حسینی حاصل، صدیقه (1387). مروری بر روند تحولات کالبدی روستاهای کشور با تأکید بر طرح هادی روستایی. فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره2، 55-42.
عظیمی، نورالدین؛ مولایی هشجین، نصراله؛ عاشقی، اردشیر(1391). بررسی اثرات کالبدی اجرای طرحهای هادی روستایی از دیدگاه روستاییان مطالعه موردی: شهرستان میاندوآب. چشمانداز جغرافیایی، 7(19)، 37-25.
عنابستانی، علیاکبر(1388). ارزیابی آثار کالبدی اجرای طرحهای هادی روستایی. اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعهی کالبدی روستا.
عنابستانی، علیاکبر؛ اکبری، محمد حسن(1391). ارزیابی طرحهای هادی و نقش آن در توسعه کالبدی روستا از دیدگاه روستاییان مطالعه موردی: شهرستان جهرم. نشریه پژوهشهای جغرافیای انسانی، 44(4)، 110-93.
عینالی، جمشید؛ محمدي یگانه، بهروز، خالدينیا، محمدطیب(1394). اثرات بهسازي مسکن در تحولات کارکرد اقتصادي مساکن روستایی مورد: دهستان شمشیر در شهرستان پاوه. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 4(4)، 209-191.
مظفر، فرهنگ؛ حسيني، سيد باقر؛ سليماني، محمد؛ تركاشوند، عباس؛ سرمدي، علي اكبر(1387). ارزيابي اثرات اجراي طرح هادي بر محيط زيست روستاهاي ايران. نشريه علوم محيطي، شماره3، 11-32.
نوروزي، اصغر، صيدايي، سيد اسكندر(1389). تحليلي بر الگوهاي استقرار فضايي سكونتگاههاي روستايي در استان چهارمحال و بختياري. نشريه جغرافيا و توسعه، 18 ،53-68.
D'Silvam, B. C., & Rafiquem, R. M., (2002). Integrated rural development in Nigeria: The Funtua projects. Food Policy, Volume 5, Issue 4, 282-297.
Jaarsmaa, F., Langeveldeb. J. M., Bavecoc, M., Eupenc, J. A., (2007). Model for rural transportation planning considering simulating mobility and traffic kills in the badger Meles meles: 18-21.
Fijalkow, Y., (2004). Sociologie de la villes. (A. Nikgohar Trans.). Mashad, Iran: Agah Press.
Herrmann S., Osinski, E., (1999). Planning sustainable landuse in rural areas at differentspatial levels using GIS and modeling tools: 97.
Honey. R., & Abu Kharmeh, S., (2002). Rural policy in Jordan's 1986–1990 development plan, Journal of Rural Studies, Volume 5, Issue 1, 1989, Pages 75-85.
Liabnda, M., (2001). The passing of Traditional Sociaty: Modernizing the Middle East: 60.
Moseley, M. J., & Owen, S., (2008). The future of services in rural England: The drivers of change and a scenario for 2015, Progress in Planning Volume 69, Issue 3, April 2008, Pages 93-130.
Oldfield, P., (2005). Rural settlement and economic development in Southern Italy: Troia and its contado, JMH. 31: 327-345.
Proshansky, H., (1978). The City and Self-identity. Environment and Behavior, 10 (2), 147-169.
Rabbani, R., (2002). Urban Sociology. Isfahan, Iran: University of Isfahan Publications.
Raheb, G., (2008). Conceptual framework for suggestion of criterions of selection of proper technology of rural housing, Phd thesis.
Shieh, E., (2006). Introduction to Urban Planning. Tehran, Iran: University of Science and Technology Publications.
Shortal, S., (2008). Are rural development programmes socially inclusive? Social inclusion, civicengagement, participation, and social capital: Exploring the differences: 67.
White, I. (1998). Pre-improvement rural settlement in Scotland: progress and prospects, Scottish Geo.114: 76-84.
[1] - Kriging